درباره روز عاشورا و چرایی برگزاری برخی از مراسم های آن

عاشورا یک روز تعطیل رسمی از منظر اسلامی است و این روز مصادف با دهم ماه محرم است. اما مذاهب مختلف اسلامی از آن تفسیرهای متفاوتی را ارائه می دهند. بر این اساس مسلمانان اهل سنت در این روز یاد اتفاقات زمان بنی اسرائیل و حضرت موسی (ع) افتاده و در این روز روزه می گیرند اما مسلمانان شیعه در این روز به یاد شهادت نوه پیامبر اسلام امام حسین (ع) افتاده و در این روز به سوگواری و برگزاری برخی مراسم ها می پردازند.

زمان برگزاری و نگاهی تاریخی به عاشورا

زمان برگزاری مراسم عاشورا در روز دهم از ماه محرم است و اولین ماه طبق تقویم هجری قمری می باشد که تقویم اسلام است. این روز برای مسلمانان دارای اهمیت خاصی است زیرا بر اساس اعتقادات اسلامی آسمان و زمین و فرشتگان و اولین بشر یعنی حضرت آدم (ع) در این روز آفریده شدند. به باور اسلام شناسان نام عاشورا از واژه عربی "عشرة" بر گرفته شده است که به معنای عدد 10 است و 10 روز از این ماه را شامل می شود. بر اساس تقویم میلادی و به طور مشخص سال 2024 روز تعطیلی عاشورای امسال مصادف با 16 جولای بوده است. یکی از ویژگی های عاشورا از نظر تاریخی پرداختن شیعیان واهل سنت به شکل متفاوت به آن است. اهل سنت در این روز به اتفاقات مرتبط با نجات حضرت موسی از رودخانه نیل می پردازند که این واقعه برای یهودیان هم مهم است.

از نظر اهل سنت در این روز حضرت موسی با قوم خود مصر را ترک کرد و رودخانه نیل در برابر آنان شکافته شد و همین رودخانه بر روی فرعون و سپاهیانش بسته شد. پس از آن حضرت موسی به شکرانه این روز همیشه در دهم محرم روزه می گرفت. به باور اهل سنت پیامبر اسلام (ص) هم پس از هجرت از مکه به مدینه یهودیان را مشاهده کردند در روز عاشورا روزه می گیرند و در نتیجه به یارانشان دستور دادند مانند آنان روزه بگیرند و آن را بهترین روز برای روزه پس از روزه ماه رمضان اعلام کردند. همچنین اهل سنت معتقدند حضرت نوح (ع) و افراد نجات یافته از طوفان به همراه وی در کشتی، در روز عاشورا کشتی آنان به خشکی رسید و نوح خشکی را دید و به همین خاطر از باب شکرگزاری این روز را روزه می گیرند.

اختلاف نظر میان اهل سنت و شیعیان در نگاه به عاشورا به اتفاقات سال 680 میلادی باز می گردد. در این روز در شهر کربلا واقع در عراق امروزی نوه پیامبر اسلام امام حسین (ع) طی نبردی سخت به شهادت رسیدند و ایشان پسر کوچکتر خلیفه مسلمانان امام علی (ع) و حضرت فاطمه (س) دختر پیامبر اسلام بودند. طبق روایت شیعیان سال ها پیش از این اتفاق نوه بزرگتر پیامبر اسلام امام حسن (ع) توافقنامه صلحی را با حاکم امویان معاویه امضا کردند که طبق آن حکومت نباید به شکل موروثی به فرزند معاویه می رسید. اما یزید پسر معاویه این توافق را نقض کرده و با غصب حکومت خواست امام حسین برادر کوچک امام حسن را در مقابل خود تسلیم کند. یزید به دنبال فرصت مناسبی برای به شهادت رساندن امام حسین بود و هنگامی که امام حسین با 72 نفر از یارانشان به سمت کوفه می رفتند تصمیم گرفت به ایشان حمله کند. یزید با سپاه خود مسافران به سمت کوفه را نزدیک رود فرات متوقف کرد و در نبردی نابرابر که امام حسین تسلیم شدن را نپذیرفتند، همگی شهید شده و سر آنان بریده شد. از این زمان عاشورا برای شیعیان به روز سوگواری و عزادارای برای امام حسین و یارانشان تبدیل شد.

آداب و رسوم عاشورا نزد شیعیان

در این روز شیعیان در اماکن عمومی به عزاداری می پردازند و از تشنگی امام حسین و یارانش و مخفی کردن سر بریده شده امام حسین در تنوری یاد می کنند. از مهم ترین آداب و رسوم شیعیان در عاشورا زنجیر زنی بر روی شانه هایشان است؛ هرچند جمعی اندک از شیعیان به جای زنجیر در این نوع عزادارای از ابزاری مانند چاقو استفاده می کنند.

همچنین زنان هم در مسیرهای عزادارای با گریه و ناله نام امام حسین را فریاد می زنند. همچنین هر کشوری هم آداب منحصر به فرد خود را در عاشورا دارد؛ برای نمونه در ایران گل مالی و شبیه سازی نبرد عاشورا از رسوم خاص این کشور می باشد. نکته قابل توجه این جاست که اهل سنت هم در عاشورا امام حسین را یاد می کنند اما عقاید آنان سینه زنی یا زنجیر زنی را ممنوع کرده است و به طور کل مراسم های مرتبط به خاکسپاری نزد آنان با محدودیت های بیشتری همراه است.

آداب و رسوم عاشورا نزد اهل سنت

اهل سنت معتقدند در این روز خداوند توبه اولین انسان آفریده شده یعنی حضرت آدم (ع) را پذیرفت. به همین دلیل عاشورا نزد اهل سنت دارای فضایی نزدیک به جشن و شکرگزاری است که در آن کارهای نیکی مانند کمک به نیازمندان را انجام می دهند و غذاهایی را به این مناسبت آماده کرده و بر نیازمندان آن را توزیع می کنند.

در این روز اهل سنت سوره های مشخصی از قرآن را به عنوان اعمال روز عاشورا تلاوت می کنند. برخی از مسلمانان برای تقرب به خدا و بیان خلوص و شکرگزاری در شب عاشورا به احیا و شب زنده داری آن می پردازند. در روز عاشورا هم معمولا به دید و بازدید از نزدیکان و عیادت از بیماران می روند تا به باورشان بیماران از حمایت معنوی و آثار این روز بهره مند شوند. همچنین در برخی از طریقت های صوفیان در روز عاشورا متون دینی و ذکرهای خاصی خوانده می شود. همچنین در برخی از کشورها مانند ترکیه و لبنان به مناسبت این روز برخی از اهل سنت حلوایی را آماده می کنند که برای شکرانه این روز است و گفته می شود نخستین بار این حلوا در کشتی حضرت نوح و توسط آذوغه جمع شده پیش از طوفان آماده شد.

در پایان در سال های اخیر عاشورا نزد برخی از مسلمانان به مناسبتی برای گفتگو میان ادیان اسلام، مسیحیت و یهودیت تبدیل شده است تا به فهم مشترکی درباره اتفاقات تاریخی آن برسند و احترام متقابل میان جوامع ادیان مختلف تقویت شود.