در نگاه نخست، عربستان سعودی به‌عنوان جامعه‌ای مذهبی، سنت‌گرا و محافظه‌کار شناخته می‌شود؛ کشوری که مقدس‌ترین اماکن اسلامی را در خود جای داده و هر ساله میلیون‌ها زائر را از اقصی نقاط جهان می‌پذیرد. اما نگاهی دقیق‌تر به ساختار فرهنگی و سبک زندگی شهروندان این کشور نشان می‌دهد که عربستان،…
در نگاه نخست، عربستان سعودی به‌عنوان جامعه‌ای مذهبی، سنت‌گرا و محافظه‌کار شناخته می‌شود؛ کشوری که مقدس‌ترین اماکن اسلامی را در خود جای داده و هر ساله میلیون‌ها زائر را از اقصی نقاط جهان می‌پذیرد. اما نگاهی دقیق‌تر به ساختار فرهنگی و سبک زندگی شهروندان این کشور نشان می‌دهد که عربستان، به‌ویژه در دهه‌ی اخیر، بیش از پیش تحت‌تأثیر الگوهای فرهنگی غرب، به‌ویژه ایالات متحده قرار گرفته است. این تأثیر نه در لایه‌های نخبگانی، بلکه در روزمره‌ترین وجوه زندگی مردم، از خوراک و پوشاک گرفته تا معماری و سرگرمی، به‌روشنی قابل مشاهده است.
آمریکا در کوچه‌پس‌کوچه‌های ریاض
فهد، مهندس مکانیک سعودی، که سال‌ها در ایالت تنسی آمریکا زندگی کرده، نمونه‌ای از هزاران شهروندی‌ست که با سبک زندگی آمریکایی خو گرفته‌اند. او می‌گوید بازگشتش به ریاض، تغییری در عادت‌های روزمره‌اش ایجاد نکرده است. همان کافی‌شاپ، همان سفارش و همان حس آشنایی. به گفته‌ی فهد؛ زندگی‌ای را ادامه دادم که در آمریکا داشتم.
برندهایی همچون دانکین دوناتس، استارباکس، چاک ای. چیز و بوفالو وایلد وینگز به عناصر ثابت زندگی روزمره در پایتخت عربستان تبدیل شده‌اند. به‌عنوان مثال، تنها دانکین دوناتس بیش از ۶۰۰ شعبه در سراسر کشور دارد و روزانه به صدها هزار نفر خدمات ارائه می‌دهد. خیابان‌های ریاض نیز پر است از خودروهای شاسی‌بلند و وانت‌های بزرگ آمریکایی که بخش عمده‌ای از بازار اتومبیل را در دست دارند.
ریشه‌های رابطه‌ای استراتژیک با ظاهری فرهنگی
روابط عربستان سعودی و آمریکا به دوران پس از جنگ جهانی دوم بازمی‌گردد؛ زمانی که ملک عبدالعزیز و فرانکلین روزولت در کانال سوئز با یکدیگر دیدار کردند و پایه‌های شراکتی راهبردی را بنا نهادند؛ امنیت در برابر نفت.
اگرچه این رابطه تاریخی، در برهه‌هایی چون تحریم نفتی دهه ۱۹۷۰، حملات ۱۱ سپتامبر و قتل جمال خاشقجی با تنش‌هایی همراه بوده، اما در عمل، همکاری دو کشور به‌شکلی مؤثر ادامه یافته است. ریال سعودی به دلار آمریکا وابسته است و رهبران آمریکایی، از جمله دونالد ترامپ، از مهمانان ثابت کاخ سلطنتی سعودی بوده‌اند.
آمریکایی‌سازی فرهنگی در دوران چشم‌انداز ۲۰۳۰
تحول ساختاری در عربستان سعودی با اجرای برنامه‌ی چشم‌انداز ۲۰۳۰ به رهبری محمد بن سلمان شتاب گرفته است. باز شدن فضای اجتماعی، گسترش فعالیت‌های فرهنگی و سرگرمی، و استقبال از سرمایه‌گذاری خارجی موجب شده است حضور شرکت‌های آمریکایی ابعاد گسترده‌تری به خود بگیرد.
تا چند سال پیش، پخش موسیقی زنده، نمایش فیلم و حضور زنان در استادیوم‌ها ممنوع بود. اما اکنون رویدادهایی مانند مسابقات کشتی حرفه‌ای، MMA و کنسرت‌های بین‌المللی در تقویم فرهنگی کشور جای گرفته‌اند. سعودی‌ها، به‌ویژه نسل جوان، نه‌تنها مصرف‌کننده‌ی محصولات فرهنگی آمریکایی‌اند، بلکه این سبک را به عنوان بخشی از هویت جدید خود پذیرفته‌اند. یکی از شهروندان جوان می‌گوید، ما هر هفته به رستوران‌های آمریکایی می‌رویم. این غذاها برایمان مثل غذای سعودی شده‌اند.
هم‌زیستی فرهنگی یا وابستگی فرهنگی؟
گرچه پیوندهای فرهنگی با آمریکا در قالب تبادل فرهنگی و جهانی‌شدن قابل تحلیل است، اما برخی کارشناسان از زوایای دیگر به این مسئله می‌نگرند. شباهت‌های اقلیمی میان ریاض و برخی شهرهای آمریکا مانند دالاس یا تگزاس، یا اشتراکاتی در نگرش محافظه‌کارانه‌ی اجتماعی، سبب شده‌اند نوعی هم‌ذات‌پنداری ناخودآگاه در سطح فرهنگی شکل بگیرد.
از سوی دیگر، برخی ناظران این روند را نه صرفاً هم‌زیستی فرهنگی، بلکه نوعی وابستگی عمیق به الگوهای مصرفی و سبک زندگی آمریکایی می‌دانند؛ وابستگی‌ای که در پوشش، تفریح، خوراک و حتی زبان نیز قابل مشاهده است. عربستان سعودی امروز، در ظاهر و هویت رسمی خود همچنان پایبند به اصول اسلامی و سنت‌های مذهبی است، اما در بطن جامعه، نسخه‌ای از آمریکایی‌سازی آرام و بی‌سر و صدا در حال گسترش است. از فروشگاه‌های زنجیره‌ای گرفته تا انتخاب سبک موسیقی و معماری شهری، ردپای ایالات متحده در جای‌جای زندگی سعودی‌ها دیده می‌شود.
در نهایت، این پرسش مطرح می‌شود که آیا این هم‌زیستی فرهنگی، مسیری آگاهانه به‌سوی جهان‌گرایی‌ست یا روندی ناپایدار که می‌تواند در درازمدت چالش‌هایی برای هویت بومی و فرهنگی جامعه‌ی سعودی ایجاد کند؟
مطالب مرتبط
دیپلماسی عمومی و نبرد هندی برای حفظ اعتبار
نه! به خاطر یک مشت دلار
سلب تابعیت بحرینی از ۷۰۰ پاکستانیالاصل به جرم شیعه بودن
