آیا پزشکیان تهدیدی برای روابط روسیه و ایران است؟

پیروزی غیرمنتظره مسعود پزشکیان، نامزد اصلاح طلب در انتخابات ریاست جمهوری ایران در ماه جاری نشان داد که محافظه کاران  این کشور به طور فزاینده‌ای قادر به مقاومت در برابر درخواست‌ها برای تغییر نیستند. از آنجایی که این رای دهندگان ایرانی هستند که به جای نخبگان حاکم به دنبال تغییر هستند، پزشکیان هیچ مشکلی برای مسکو ایجاد نخواهد کرد. اما احساس ضد روسی در جامعه ایران به این زودی‌ها از بین نمی‌رود و پیروزی پزشکیان باید به عنوان یک علامت هشدار برای کرملین باشد. همکاری با تهران در آینده می‌تواند بسیار سخت‌تر شود.

پیروزی غیرمنتظره پزشکیان به دنبال سه سالی است که محافظه کاران ایران تمام شاخه‌های حکومت را تحت کنترل داشتند. زمانی که ابراهیم رئیسی در سال 2021 رئیس جمهور شد، به نظر می‌رسید که محافظه کاران موفق شده‌اند نظام سیاسی را کنترل کنند. با این حال، پیروزی پزشکیان در انتخابات پس از کشته شدن رئیسی در سانحه هلیکوپتر نشان می‌دهد که نظام ایران هنوز هم می‌تواند شگفتی ایجاد کند، حتی اگر به سختی بتوان انتخابات کشور را آزاد یا عادلانه توصیف کرد.

اشتباه مهلک محافظه کاران، ناتوانی آنه‌ا در فرونشاندن اختلافات جناحی و متحد شدن حول یک نامزد واحد بود. در نتیجه آرای اصولگرایان در دور اول رأی‌گیری بین سعید جلیلی (40 درصد) و محمدباقر قالیباف (14.5 درصد) تقسیم شد. به عبارت دیگر، اگر محافظه کاران یک کاندیدای واحد را معرفی می‌کردند، می‌توانستند در دور اول پیروز شوند (آستانه برای پیروزی بیش از 50 درصد آرا است).

علاوه بر این، برخی از حامیان قالیباف که از دست جلیلی به دلیل امتناع از سازش عصبانی بودند، در نهایت از پزشکیان حمایت کردند. محافظه‌کاران ایران دچار بحران رهبری شده‌اند و به‌دلیل درگیری‌های داخلی به شدت دچار اختلاف شده‌اند.

آیت الله علی خامنه‌ای، رهبر ایران، می‌توانست به نزاع پایان دهد  اما او ترجیح داد دخالت نکند و به نظر می‌رسد که از پیروزی اصلاح‌طلبان راضی است. از زمانی که اعتراضات مخالفان در سال 2022 باعث بحران مشروعیت شد، مقامات ایران راه را را برای بازگشت اصلاح طلبان به مشاغل اصلی دولتی باز گذاشتند.

با مشارکت کم و محبوبیت پزشکیان در روستاها، به ویژه در میان کردها و آذربایجانی‌ها (او هم ریشه کردی و هم آذری دارد و به هر دو زبان صحبت می‌کند) به پیروزی اوکمک کرد. با این وجود، دلیل اصلی پیروزی او میل به تغییر بود. نتایج نشان داد که حتی کسانی که معمولاً به رژیم وفادار هستند، مانند سربازان و مقامات، به اصلاحات رأی دادند.

وقتی صحبت از سیاست خارجی به میان می‌آید، این تمایل برای تغییر خود را به عنوان خواستی برای پایان دادن به انزوای جهانی ایران نشان می‌دهد. پزشکیان در جریان تبلیغات انتخاباتی در این مورد بسیار صحبت کرد و مانند اصلاح طلبان گذشته آشکارا خواستار بهبود روابط با اروپا و کاهش تنش با آمریکا شد.

در عین حال، «عادی‌سازی روابط با غرب» بیشتر یک شعار انتخاباتی مناسب است تا یک برنامه واقعی سیاست خارجی. حتی اگر ایران صادقانه بخواهد مسیر خود را تغییر دهد، مشخص نیست که در شرایط فعلی چگونه می‌تواند به چنین چرخشی دست یابد. بزرگ‌ترین مشکل تهران تحریم‌های غرب است که در سال‌های اخیر بر ابعاد و دامنه آن افزوده شده است. هر گونه تلاش برای احیای مجدد توافق هسته‌ای ایران که دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا در سال 2018 از آن خارج شد، احتمالا محکوم به شکست خواهد بود. همچنین مشخص نیست که آیا واشنگتن و اروپا آماده لغو تحریم‌ها هستند یا حتی از اعمال تحریم‌های جدید خودداری می‌کنند.

بنابراین جای تعجب نیست که پزشکیان - علیرغم تمام لفاظی‌های غربگرایانه‌اش - بلافاصله پس از پیروزی با ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه صحبت کرد. اصلاح طلب ایرانی به پوتین قول داد که در ماه اکتبر، دو طرف قرارداد همکاری راهبردی بلندمدت را امضا کنند.پزشکیان در مورد بازنگری در رابطه ایران با روسیه فضای کمی برای مانور دارد. هر چقدر هم که تقاضا برای عادی‌سازی روابط با غرب قوی باشد، تهران به احتمال زیاد روابط خود را با مسکو و پکن در سال‌های آینده تعمیق خواهد داد.

با این حال، در دراز مدت، همه چیز متفاوت به نظر می‌رسد. رای دهندگان طرفدار اصلاحات ایران و همچنین رسانه‌های طرفدار اصلاحات این کشور، مسکو را وارث امپراتوری روسیه و شوروی می‌دانند و معتقدند که این کشور فقط به دنبال به دست آوردن دارایی‌ها و منابع ایران است. در محافل اپوزیسیون یک عقیده رایج وجود دارد که بدون حمایت مسکو، رژیم ایران مدت‌ها پیش سقوط می‌کرد.

در تحلیل نهایی، بسیار بعید است که برد پزشکیان به این معنا باشد که روسیه و ایران همکاری‌های خود را در آینده نزدیک کاهش بدهند. دو طرف بیش از حد به یکدیگر نیاز دارند اما در عین حال، جامعه ایران به طور فزاینده‌ای نارضایتی خود را از وضعیت داخلی به سیاست خارجی نشان می‌دهد. منتقدان، مقامات روسیه را به عنوان یکی از کسانی که مسئول مشکلات کشورشان هستند معرفی می‌کنند.پیروزی پزشکیان گواه دیگری بر این روند است. این بدان معناست که رئیس جمهور جدید یک تهدید بالقوه برای مسکو است. به هر حال، او با تقاضای تغییری که به وضوح با احساسات ضد روسی رنگ آمیزی داشت، به قدرت رسید.