آیا ظریف می‌تواند اصلاح‌طلبان را در انتخابات ریاست جمهوری به پیروزی برساند؟

ظریف به میدان بازگشت

مسعود پزشکیان، تنها کاندیدای اصلاح طلب چهاردهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران، با انتخاب محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه سابق به عنوان مشاور سیاست خارجی خود، رقابت انتخاباتی را وارد فضای جدیدی کرد. ظریف که در دوره ریاست جمهوری حسن روحانی (1392-1400) وزیر امور خارجه بود، معمار توافق هسته‌ای ایران لقب گرفت که با امضای آن در سال 1394 مورد تشویق برخی از ایرانیان قرار گرفت.

اقتصاد ایران طی سه سال از امضای معاهده برجام رشد داشت تا اینکه دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا در سال 1397 از این توافق خارج شد و تحریم‌های شدیدتری را علیه ایران اعمال کرد.

با این وجود، بسیاری از ایرانیان ممکن است با دید نوستالژیک به دوران روحانی، زمانی که اقتصاد ایران در نتیجه برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) با نقش‌آفرینی ظریف رشد داشت، توجه کنند. ظریف که هفته گذشته در یک برنامه تلویزیونی در کنار پزشکیان نشسته بود، از تأثیرات اقتصادی مثبت توافق هسته‌ای صحبت کرد. اعداد طرف ظریف هستند، اقتصاد ایران در آن زمان بهتر از الان بود.

علی هاشم، یکی از همکاران المانیتور که اخیراً در ایران بوده است، گفت: «ظریف همچنان بسیار محبوب است و نقش او در کمپین می‌تواند موثر باشد.

در حال حاضر، پنج نامزد دیگر ریاست جمهوری و مطبوعات محافظه کار، روحانی، ظریف و پزشکیان را هدف حملات خود قرار داده‌اند.

پیامی به آمریکا و غرب

پزشکیان معتقد است که دیپلماسی، بهترین راه برای رفع تحریم‌ها و پیشرفت اقتصادی است. او با به خدمت گرفتن ظریف در حال ارسال سیگنالی به آمریکا و غرب و همچنین ایرانیان در مورد تغییر مسیر احتمالی در سیاست خارجی ایران در صورت پیروزی است.

هاشم گفت:«وقتی به ظریف نگاه می‌کنید، به گفتگو با آمریکا فکر می‌کنید.»

ولی نصر، استاد دانشکده مطالعات بین‌الملل دانشگاه جانز هاپکینز، در پادکست این هفته درباره خاورمیانه گفت که ایرانی‌ها و بسیاری دیگر در منطقه از هم اکنون برای پیروزی ترامپ برنامه‌ریزی می‌کنند. دولت دوم ترامپ می‌تواند به معنای فشار جدید برای حداکثر فشار یا هنر توافق، یا هر دو، باشد.

پتانسیل ایران برای دستیابی به تسلیحات هسته‌ای، بدون توجه به اینکه چه کسی در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا در ۵ نوامبر برنده می‌شود، اولویت اصلی واشنگتن است. گزارش‌های این هفته نشان می‌دهد که ایران تولید اورانیوم با غنای بالا را در دو نیروگاه هسته‌ای خود افزایش داده است و زمان‌بندی را کوتاه کرده است. در صورت تصمیم‌گیری برای انجام این کار، باید یک سلاح هسته‌ای پرتاب کند.

همانطور که نصر اشاره می‌کند، اگر ترامپ به جنگ روسیه با اوکراین پایان دهد، این یک تغییر بازی در سیاست جهانی با پیامد‌هایی برای ایران است که از زمان جنگ روابط نظامی و اقتصادی خود را با روسیه تعمیق کرده است.

نظر مساعد اصلاح طلبان در مورد پزشکیان

شاید شورای نگهبان، که بررسی صلاحیت کاندیدا‌ها را بر عهده دارد، حمایت ظریف از پزشکیان را پیش‌بینی نکرده بود. احتمالاً تصور می‌شد که پزشکیان، پزشک جراح قلب، اندکی علاقه به مشارکت را افزایش دهد، نه اینکه بتواند اصلاح طلبان را دور خود جمع کند و شاید آرای محافظه‌کاران، حدود ۲۰ درصد یا بیشتر از رای‌دهندگان، را در میان پنج نامزد دیگر تقسیم کند.

منتقدان استدلال کرده‌اند که اجازه دادن به حضور تنها یک نامزد اصلاح‌طلب (با کاریزمای محدود) برای ورود به رقابت، صرفاً به منظور افزایش مشارکت رأی‌دهندگان پس از مشارکت کم سابقه در دوره گذشته بوده است.

انتخابات کنونی پس از شهادت رئیس جمهور ابراهیم رئیسی (1400-1403) و سایر مقامات در سقوط هلیکوپتر برگزار می‌شود. تنها ۴۹ درصد از مردم ایران در انتخابات 1400 در انتخابات شرکت کردند. تعدا زیاد برگه‌های سفید یا باطل در این انتخابات نشانگر نارضایتی گسترده بود.

انتخاب رئیسی به عنوان رئیس جمهور در سال 1400 نشان دهنده تسلط اصولگرایان بود. پس از خروج ترامپ از توافق هسته‌ای در سال 1397، محافظه‌کاران، جناح روحانی، ظریف و اصلاح‌طلبان را برای شکست فاجعه‌بار و تحقیرآمیز سیاست خارجی مورد تحقیر قرار دادند. اصلاح طلبان در دو انتخبات پیشین مجلس نیز شکست خوردند و مجلس اکنون تحت کنترل اصولگرایان است. رئیسی در دوران خود تقویت روابط با روسیه، چین و کشور‌های خلیج فارس از جمله احیای روابط با عربستان سعودی را در اولویت قرار داد، در حالی که تنش‌ها با ایالات متحده و اسرائیل در عراق، لبنان و غزه تشدید شده است. دولت رئیسی در داخل با تحریم‌ها، اقتصاد در حال شکست، افزایش فساد، خدمات ضعیف دولتی و سرکوب مخالفان مواجه بود.

تاریخچه غافلگیری

با این حال، انتخابات ریاست جمهوری ایران تمایل به غافلگیری دارد. در سال 1376، محمد خاتمی، نامزد اصلاح طلبان، با ۶۹ درصد آرا نسبت به رئیس مجلس وقت، علی اکبر ناطق نوری (۲۵ درصد) به پیروزی رسید.

در سال 1384، محمود احمدی نژاد، اکبر رفسنجانی، رئیس جمهور سابق و رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام، را با  کسب ۶۳ درصد از آرا شکست داد.