آیا رئیس جمهور جدید ایران می تواند با غرب تعامل کند؟

انتخابات ریاست‌جمهوری ایران ممکن است فرصتی را برای تهران فراهم کند تا پس از سال‌ها تنش‌، مسائل مربوط به سیاست خارجی را بازنشانی کند. در حالی که ولی فقیه، بالاترین مرجع دینی و سیاسی کشور، داور نهایی در برخورد با قدرت‌های بین‌المللی است، رئیس جمهور ایران در نظام سیاسی که در آن مراکز متعددی از قدرت وجود دارد، نفوذ دارد.

رای‌گیری ریاست‌جمهوری که به دلیل مرگ ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور، در سقوط هلیکوپتر در ماه مه ۲۰۲۴ انجام شد، در حالی برگزار می‌شود که ایران با نگرانی‌های داخلی، منطقه‌ای و جهانی مرتبط به هم دست و پنجه نرم می‌کند. اقتصاد این کشور همچنان از تحریم‌های بین‌المللی رنج می‌برد. آخرین دور از تحریم ایران توسط آمریکا و بریتانیا در آوریل  2024 و پس از حمله مستقیم ایران به اسرائیل اعمال شد.

تحریم‌ها تنها راه غرب برای اعمال فشار بر تهران نیست: جنگ سایبری، قدرت نرم و قدرت نظامی نیز در اختیار این کشورهاست. با این حال، فعالیت‌های ایران، مانند تأمین مالی گروه‌های مقاومت، دور زدن تحریم‌ها از طریق چین و روسیه و پیشبرد برنامه‌های هسته‌ای و موشکی داخلی خود، در سال‌های اخیر بدون وقفه ادامه داشته است.

آیا تلاش‌های ایالات متحده و متحدانش برای بازدارندگی ایران تاثیری دارد؟ و آیا تغییر رئیس جمهور می‌تواند فرصتی را برای غرب فراهم کند تا رویکرد خود در قبال ایران را اصلاح کند؟

حدود دیپلماسی

از زمان انقلاب اسلامی ایران در سال 1979، ایالات متحده و ایران هیچ گونه روابط دیپلماتیک رسمی با یکدیگر نداشته‌اند اما این بدان معنا نیست که هیچ تلاش دیپلماتیکی وجود ندارد. در واقع، کانال‌های غیررسمی مانند ارتیاط از طریق دولت سوئیس وجود دارد. نتیجه، یک سیاست دیپلماتیک ناسازگار در مورد نحوه برخورد ایالات متحده و به طور کلی غرب با تهران بوده است .این تا حدودی مربوط به نفوذ بیشتر چین در خاورمیانه و تعمیق روابط اقتصادی و استراتژیک خود با تهران می‌‎شود. به همین ترتیب، روسیه روابط نظامی، سیاسی و اقتصادی با ایران را تقویت کرده است.این تأثیر دیپلماسی غربی را کمرنگ کرده است. ایران به سادگی احساس نمی‌کند که مجبور است با ایالات متحده و متحدانش بر سر منافع امنیتی به توافق برسد.

برنامه جامع اقدام مشترک، توافقنامه منع اشاعه هسته‌ای که در سال 2015 امضا شد اما در سال 2018 توسط دولت ترامپ کنار گذاشته شد، نمونه بارز آن است. رهبران غربی به دنبال تضمین عدم دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای بوده‌اند اما پس از خروج دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا از توافق، نتوانستند با ایران همکاری کنند.

با وجود این عدم پیشرفت، ایالات متحده و ایران همچنان خطوط ارتباطی دارند. پس از حمله اسرائیل به سفارت ایران در سوریه، ایالات متحده به وضوح به تهران اعلام کرد که در این عملیات دخالتی ندارد تا از حمله تلافی جویانه به منافع ایالات متحده در منطقه جلوگیری کند.

با این وجود، ایران با توجه به سیاست‌های متناقض و غیرقابل پیش‌بینی رهبری ایالات متحده انگیزه چندانی برای مذاکره ندارد. در همین حال، یک پیمان امنیتی قریب الوقوع بین آمریکا و عربستان می‌تواند ایران را از نزدیکتر شدن به مدار چین و روسیه دور کند.

ایالات متحده و اروپا در نهایت دو هدف دارند: جلوگیری از ساخت سلاح هسته‌ای توسط ایران و کاهش درگیری تحت حمایت ایران در خاورمیانه. اما تا به امروز، هر دو هدف با ادامه غنی‌سازی اورانیوم بی‌وقفه ایران و حملات آن در سراسر خاورمیانه به طور منظم دور از دسترس به نظر می‌رسند.

در گذشته، ایران از ترس اینکه نشان ندادن برخی تمایلات می‌تواند به سود شاهین‌های غربی برای حمله نظامی علیه ایران باشد، به دیپلماسی فرصت داد.

رئیس‌جمهور اصلاح‌طلب و جدید در ایران می‌تواند حمایتی را برای آوردن دیپلمات‌ها به میز مذاکره جلب کند. با این حال، به احتمال زیاد این کار به اجازه مقام معظم رهبری نیاز دارد.

دستفروشی قدرت نرم

با کاهش اعتماد به دستیابی به راه حل دیپلماتیک، ایالات متحده و متحدانش به ابزارهای دیگری برای فشار بر ایران روی آورده‌اند. آژانس‌های اطلاعاتی غربی کمپین‌های اطلاعاتی و عملیات سایبری مختلفی را با هدف تضعیف اعتماد به رهبران ایران و استراتژی‌های منطقه‌ای آن‌ها انجام داده‌اند.به عنوان مثال، در سال 2010، یک عملیات سایبری مشترک ایالات متحده و اسرائیل به نام استاکس نت، تأسیسات غنی‌سازی مواد هسته‌ای نطنز در ایران را به خطر انداخت و عملیات عادی سانتریفیوژها را تخریب و مختل کرد، در حالی که به اپراتورهایی که به طور عادی کار می‌کردند سیگنال حرکت می‌داد. چنین عملیات‌هایی تا امروز در پاسخ به ناکامی ایران در رسیدگی به نگرانی‌های امنیتی ایالات متحده در مورد اشاعه هسته‌ای و فعالیت‌های ضدغربی آن در منطقه ادامه دارد.

تهران نیز درگیر جنگ سایبری است. در سال 2023، گزارشی از ایالات متحده هشدار داد که ایران احتمالاً استفاده خود از عملیات سایبری تهاجمی را برای دستیابی به اهداف سیاست خود افزایش خواهد داد. آنها شامل استفاده از پروکسی‌های حمایت شده از سوی دولت برای استقرار بدافزارها و باج افزارهای مخرب است.

در تلاش برای کاهش حمایت از دولت موجود و ایجاد نارضایتی در میان مردم ایران، رادیوها و شبکه‌های خبری مستقل تحت حمایت ایالات متحده و متحدان اروپایی آن، مردم ایران را با پیام‌های ضد ایرانی هدف قرار داده و اعتراضات محلی را تشدید کرده‌اند.

بازگشت به تحریم ها

در سال‌های اخیر، آمریکا و اروپا به دلایل مختلفی تحریم‌های ایران را افزایش داده‌اند. اخیراً، در ماه آوریل، ایالات متحده و بریتانیا از تحریم‌ها برای منصرف کردن ایران از تشدید درگیری در خاورمیانه و فروش هواپیماهای بدون سرنشین به روسیه استفاده کردند.

تحریم‌ها، مانند تحریم‌هایی که در زمان کمپین فشار حداکثری آمریکا در دوران ریاست‌جمهوری ترامپ اعمال شد، به‌طور غیرقابل انکاری بر سیستم‌های مالی و تجارت ایران فشار وارد کرده است. شما می‌توانید تأثیر آن‌ها را در نرخ تورم بالا و انقباض اقتصادی کشور مشاهده کنید.

اما برخی از تحلیلگران استدلال کرده‌اند که این کارزار، باعث رفتار متناقض از سمت ایران را شده و تلاش‌های دیپلماتیک را تضعیف کرده است. برخی دیگر معتقدند با توجه به اینکه روسیه و چین بازارهای ایران را تأمین می‌کنند، تحریم‌ها هیچ تأثیری نداشته است. در حالی که تحریم‌ها به‌طور آشکاری اقتصاد ایران را تضعیف کرده‌اند، موفقیت آنها در دستیابی به استراتژی گسترده‌تر بازگرداندن ایران به میز مذاکره، به‌ویژه در مورد برنامه هسته‌ای و فعالیت‌های منطقه‌ای آن، چندان واضح نیست.

روی آوردن به ابزار نظامی؟

از 7 اکتبر 2023، زمانی که حماس حمله غافلگیرانه‌ای را به اسرائیل انجام داد، ایالات متحده تمایل فزاینده‌ای برای روی آوردن به پاسخ‌های نظامی برای مقابله با گروه‌های مورد حمایت ایران نشان داده است مهم‌ترین حملات هوایی ایالات متحده و بریتانیا در ماه فوریه به تلافی حمله پهپادی قبلی توسط یک گروه تحت حمایت ایران که منجر به کشته شدن سه نظامی آمریکایی در اردن شد، رخ داد.تا به امروز، حملات هوایی غرب بیشتر یک اثر نمادین با هدف کاهش تحریکات مورد حمایت ایران داشته است. اما آن‌ها قدرت نظامی ایالات متحده و متحدانش را نشان می‌دهند.

در سال‌های اخیر، دیپلماسی، تحریم‌ها و قدرت نرم نتوانسته است رهبران ایران را به میز مذاکره بازگرداند. رئیس جمهور جدید ایران ممکن است مسیر جدایی را ادامه دهد، اما انجام این کار خطر دعوت از غرب را برای تشدید واکنش بازدارندگی خود دارد.