شوک جامعه مدنی در کردستان عراق؛ تعلیق کمک‌های مالی آمریکا آینده این جامعه را تیره کرده است

فرمان اجرایی گسترده رئیس‌جمهور آمریکا، دونالد ترامپ، برای متوقف کردن تقریبا تمام کمک‌های خارجی — از جمله برچیدن تقریبا کامل «آژانس توسعه بین‌المللی ایالات متحده» (USAID) — اکنون اثرات زنجیره‌واری در سراسر جهان بر جا گذاشته است.

به گفته وزیر خارجه آمریکا، مارکو روبیو، هدف این سیاست آن است که توجه واشنگتن از «موضوعات سیاسی و فرهنگی تفرقه‌برانگیز در داخل و نامحبوب در خارج» منحرف شود.

این اقدام در کردستان عراق پیامدهایی وخیم به همراه داشته است؛ به‌ویژه برای سازمان‌های مردم‌نهاد و گروه‌های جامعه مدنی که توسط زنان اداره می‌شوند یا در زمینه مسائل جنسیتی فعالیت دارند. این نهادها منبع حیاتی درآمد خود را از دست داده‌اند — منبعی که دهه‌هاست آنان را در مسیر حمایت از خشونت‌های جنسیتی و دفاع از برابری اجتماعی زنان در جوامع محلی یاری می‌داد.

با فقدان تقریبا کامل حمایت مالی داخلی، این سازمان‌ها بیم آن دارند که از دست رفتن کمک‌های آمریکا، دستاوردهای اجتماعی و فرهنگی‌ را که طی سال‌ها مبارزه سخت به دست آمده، از بین ببرد. برخی از این نهادها ناچارند فعالیت خود را متوقف کنند و برخی دیگر می‌گویند ادامه کارشان به‌طور چشمگیری کم‌اثر خواهد شد.

در همین حال، با وجود ادعای دولت اقلیم کردستان مبنی بر تعهد به حمایت از زنان، شماری از این گروه‌ها با موجی از مخالفت از سوی بخش‌های محافظه‌کار جامعه روبه‌رو شده‌اند. فعالان به وب‌سایت امواج مدیا گفته‌اند که در چنین فضایی به‌ویژه پس از قطع کمک‌های خارجی، وعده‌های مقامات برای حمایت از برابری جنسیتی عملا تحقق نخواهد یافت.

«ترس و اندوه»

یکی از فعالان آسیب‌دیده، شوكان احمد، مدیر «سازمان کمک‌های حقوقی به زنان» (WOLA) در اقلیم کردستان است. این سازمان به زنان فراری از خشونت خانگی مشاوره حقوقی ارائه می‌دهد و برای اصلاح قوانین در جهت برابری جنسیتی تلاش می‌کند.

احمد در گفت‌وگو با امواج مدیا گفت «بیشتر زنانی که با آنها کار می‌کنیم، به‌ویژه قربانیان پرونده‌های ما، درگیر ترس و غم عمیقی هستند».

WOLA از سال ۲۰۱۲ از کمک‌های مالی آمریکا بهره‌مند بوده است. پیش از قطع اخیر کمک‌ها منبع اصلی حمایت مالی آن «بنیاد ملی برای دموکراسی» (NED) بود — نهادی که از بودجه کنگره آمریکا تأمین می‌شود. این سازمان همچنین از USAID و وزارت خارجه آمریکا کمک دریافت کرده است. احمد هشدار داد اگر منبع مالی جدیدی پیدا نشود، WOLA ممکن است ناچار به تعطیلی شود؛ «ما به زنانی که با ما کار می‌کنند اطمینان می‌دهیم که نهایت تلاش خود را برای ادامه حمایت انجام می‌دهیم، حتی اگر به‌صورت داوطلبانه باشد. اما شرایط نامشخص است و نمی‌دانیم آینده چه خواهد شد».

با اجرای فرمان ترامپ، نهاد تازه‌تأسیسی به نام وزارت کارآمدی دولت (DOGE) تحت مسئولیت میلیاردر ایلان ماسک مأمور برچیدن USAID شد؛ نهادی که مسئول اجرای کمک‌های بشردوستانه و پروژه‌های توسعه‌ای در سراسر جهان بود. بنا به دستور DOGE، هزاران کارمند از مأموریت‌های میدانی در کشورهای مختلف — از جمله اقلیم کردستان عراق — فراخوانده شدند.

منابع متعدد در بخش بشردوستانه اقلیم کردستان به امواج مدیا گفته‌اند که این تصمیم‌ها به‌طور مستقیم بر فعالیت بسیاری از گروه‌های جامعه مدنی و همچنین کارکنان کنسولگری آمریکا در اربیل تأثیر گذاشته است. به باور همه آنها، در نهایت این مردم محلی و سازمان‌های کوچک هستند که هزینه تصمیمات گرفته‌شده در واشنگتن را می‌پردازند.

احمد می‌گوید «در ابتدا از طریق رسانه‌ها و منابع رسمی بین‌المللی از این خبر باخبر شدیم. بعدا ایمیل‌هایی دریافت کردیم که اطلاع می‌داد این تصمیم بر فعالیت ما اثر گذاشته است. این خبر شوکه‌کننده بود و ما را در حالت استرس و بلاتکلیفی قرار داد».

تجربه احمد استثنا نیست. ده‌ها هزار سازمان در سراسر جهان که از بودجه آمریکا بهره‌مند بودند، اکنون با چالش‌های مشابهی روبه‌رو شده‌اند. در حالی که برخی همچنان در جست‌وجوی منابع جایگزین‌اند، گزینه‌های موجود اندک هستند.

یکی از کارکنان یک سازمان محلی فعال در امور زنان — که به دلیل حساسیت موقعیتش نخواست نامش فاش شود — گفت پس از اعلام این تصمیم، سازمانشان با دوره‌ای دشوار روبه‌رو شد و شماری از کارکنان اخراج شدند؛ اما به‌دلیل داشتن چند منبع مالی دیگر، از جمله حمایت خصوصی، توانستند دفتر را باز نگه دارند. اما بسیاری دیگر چنین شانسی نداشتند «تعدادی از سازمان‌های غیردولتی — چه بین‌المللی و چه محلی — ناچار به تعطیلی شدند، چون بدون کمک‌های آمریکا منابع کافی برای ادامه فعالیت نداشتند». او افزود «همه در تلاش‌اند بفهمند آینده این بخش چه خواهد شد — یک سال دیگر، دو سال دیگر، پنج سال دیگر… احتمالا وضعیت بی‌ثبات فعلی دهه‌ها ادامه خواهد یافت».

در حالی که هنوز مشخص نیست نتیجه نهایی این سیاست چه خواهد بود، فرمان اجرایی ترامپ به احتمال زیاد پیامدهای سنگینی برای اعتبار جهانی آمریکا خواهد داشت و قدرت نرم آن را به‌شدت کاهش می‌دهد. احمد در این باره هشدار داد «بسیاری از سازمان‌های جامعه مدنی کرد، آمریکا را حامی اصلی حقوق بشر و دموکراسی می‌دانستند، اما این تغییرات فضای تیره‌ای ایجاد کرده و موجب از بین رفتن اعتماد به نهادهای بین‌المللی، مؤسسات محلی و خود آمریکا شده است».

«تصمیمی در بدترین زمان ممکن»

علاوه بر ضربه مالی به گروه‌های زنان، قطع کمک‌ها احتمالا پیامدهای اجتماعی عمیقی برای وضعیت زنان در اقلیم کردستان خواهد داشت. هرچند این منطقه در مقایسه با دیگر بخش‌های عراق و کشورهای همسایه شهرتی نسبی در رعایت حقوق زنان دارد، اما واقعیت زندگی بسیاری از زنان هنوز با این شهرت فاصله زیادی دارد.

برای نمونه، «قتل‌های ناموسی» همچنان در اقلیم کردستان رخ می‌دهد و اغلب بدون مجازات باقی می‌ماند. منتقدان می‌گویند انتشار گزارش‌هایی درباره قتل زنان، مقامات اقلیم را واداشت تا سال گذشته دسترسی به داده‌های مربوط به خشونت جنسیتی را محدود کنند. این اقدام گرچه باعث کاهش پوشش رسانه‌ای شده، اما به گفته فعالان، عملا مجرمان را جسورتر کرده است.

همچون دیگر نقاط جهان، قوانین و عرف اجتماعی در کردستان عراق اغلب به نفع مردان است و بر موضوعاتی چون طلاق، ارث و زندگی اجتماعی تأثیر می‌گذارد. در فضای مجازی کردی عراق، گفتارهای زن‌ستیزانه رایج است و بسیاری از زنان فعالیت آنلاین را پرخطر می‌دانند.

در حالی که رهبران سیاسی و اجتماعی کرد در مجامع بین‌المللی از حقوق زنان دفاع می‌کنند، در داخل کشور مواضعی بسیار سنتی‌تر دارند. در سال‌های اخیر، کارزارهای هماهنگ‌شده‌ای در شبکه‌های اجتماعی برای بی‌اعتبار کردن فعالان زن و سازمان‌های حامی قربانیان خشونت جنسیتی به راه افتاده است. این حملات اغلب با زیر سؤال بردن منابع مالی و اتهام «وابستگی» همراه بوده است.

شهرت اقلیم کردستان به‌عنوان منطقه‌ای پیشرو در برابری جنسیتی در سال‌های اخیر آسیب دیده است؛ پدیده‌ای مشابه آنچه در آمریکا تحت عنوان «سیاسی شدن موضوع جنسیت» مطرح است. برای مثال، در سال ۲۰۲۲، سیاستمداران محافظه‌کار و گروه‌های مذهبی کرد توانستند جلوی تصویب قوانینی برای بهبود حمایت قانونی از زنان را بگیرند. چند ماه بعد، شورای استان سلیمانیه — که به‌طور سنتی لیبرال‌تر است و پایگاه حزب اتحاد میهنی کردستان (PUK) محسوب می‌شود — استفاده از واژه «جنسیت» را در مکاتبات رسمی ممنوع اعلام کرد.

بحران مالی مزمن دولت اقلیم کردستان به این معناست که حتی اگر این دولت تمایل داشت، توانایی جبران کاهش دائمی کمک‌های آمریکا را ندارد. از دست رفتن این حمایت در زمانی اتفاق افتاده که بحث‌های پرتنش درباره برابری جنسیتی شدت یافته و گروه‌های مدنی و مدافعان حقوق زنان بیش از پیش هدف حمله قرار گرفته‌اند.

در نتیجه، بسیاری از سازمان‌های جامعه مدنی در برابر انتخاب‌های دشواری قرار دارند. احمد می‌گوید «WOLA در حال جست‌وجوی منابع مالی از جاهای مختلف است، اما در حال حاضر هدف اصلی ما آماده شدن برای احتمال تعطیلی است».

چشم‌انداز دیگر سازمان‌های مدنی کردستان نیز چندان روشن نیست.

حتی اگر چالش‌های حقوقی علیه فرمان ترامپ در نهایت به لغو آن بینجامد، ناظران معتقدند ساختار کمک‌های بشردوستانه جهانی برای همیشه دگرگون شده است. یکی از کارکنان سازمان محلی زنان در گفت‌وگو با امواج مدیا ابراز امیدواری کرد که شاید بخشی از بودجه در آینده احیا شود، اما افزود که بریتانیا و هلند نیز اعلام کرده‌اند بودجه کمک خارجی خود را کاهش می‌دهند.

او گفت «در سطح جهانی، همه دولت‌ها در حال عقب‌نشینی از حمایت‌هایشان در این زمینه هستند. سازمان‌های غیردولتی باید یاد بگیرند فعالیت‌های خود را با زبانی سازگارتر با دستورکار محافظه‌کارانه جدید بازتعریف کنند». وی در ادامه افزود «گفتمان برابری جنسیتی که سال‌ها از آن استفاده کرده‌ایم دیگر برایشان جذاب نیست. بنابراین باید خلاق‌تر باشیم».

در نهایت، این وضعیت بدان معناست که سازمان‌های جامعه مدنی مانند WOLA با آینده‌ای نامطمئن، متحدانی کمتر و منابعی به‌مراتب محدودتر روبه‌رو خواهند بود.

منبع: امواج مدیا