اولین حزب «فمینیستی» عراق برای موجودیت خود از موانع بزرگی گذشته است

انتخابات پارلمانی عراق قرار است در ماه نوامبر برگزار شود. با این حال، اگرچه این کشور اکنون شاهد شکل‌گیری یک حزب تازه با رهبری زنان به نام مودت ــ به معنای «محبت» یا «همبستگی» در عربی ــ است، اما این حزب به‌طور رسمی در انتخابات شرکت نخواهد کرد. پس از بیش از دو سال تأخیرهای اداری، حزب موفق به تکمیل روند دریافت مجوز در موعد مقرر نشد و نتوانست نامزدهای خود را برای رأی‌گیری انتخابات آینده معرفی کند.

با این همه، جیهان طایی، بنیان‌گذار و دبیرکل حزب مودت، این حزب را تحولی تاریخی در سیاست عراق می‌داند؛ حزبی که در واکنش به حاشیه‌نشینی زنان عراقی ــ که بیش از نیمی از جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند اما به‌طور سیستماتیک از عرصه‌های تصمیم‌گیری کنار گذاشته شده‌اند ــ به‌وجود آمده است.

طایی در گفت‌وگو با پایگاه PassBlue گفت:

«وقتی وارد عرصه نامزدی و سیاست شدم، از برخورد احزاب حاکم با نامزدهای مستقل زن دلسرد شدم. دیدم که زنانی که در چارچوب تشکیلات حزبی فعالیت می‌کردند بر زنان بیرون از این ساختار ترجیح داده می‌شدند، و مردان در همه چیز بر زنان تسلط داشتند و در اولویت بودند».

طایی متولد سال ۱۹۷۴ در منطقه محمودیه بغداد است و از یک خانواده فرهنگی می‌آید. او سه برادر دارد که دو نفرشان مدیر مدرسه‌ هستند و یک خواهرش هم معلم است.

تأسیس حزب مودت در بستر تلاش‌های طولانی و پر فراز و نشیب برای مشارکت سیاسی زنان در عراق اتفاق افتاده است. زنان برای نخستین بار در سال ۱۹۸۰ وارد پارلمان شدند و در سال ۲۰۰۵، سهمیه ۲۵ درصدی برای تضمین حضور زنان به تصویب رسید. در انتخابات اخیر حتی این سهمیه نیز پشت سر گذاشته شد ــ به‌ویژه در انتخابات ۲۰۲۱ که ۹۸ زن به پارلمان راه یافتند و ۲۸/۹ درصد از ۳۲۹ کرسی مجلس نمایندگان عراق را به خود اختصاص دادند- اما این آمار تنها بخشی از واقعیت را بازتاب می‌دهد. به‌رغم وجود سهمیه، تاکنون هیچ زنی به مقام ریاست پارلمان عراق نرسیده و از پنج کمیته پارلمانی که اتحادیه بین‌المجالس پایش می‌کند، تنها کمیته امور زنان ریاستی زن دارد.

با این وجود، در مقایسه با همسایگان منطقه‌ای، دستاوردهای عراق قابل توجه است: این کشور اکنون پس از امارات متحده عربی ــ که با سهمیه‌بندی به برابری جنسیتی رسیده ــ دارای دومین نسبت بالای نمایندگان زن در خاورمیانه و شمال آفریقا است.

با این حال، زنان نامزد انتخابات در عراق همچنان با تهدید، کارزارهای تخریب، و موانع لجستیکی مواجه می‌شوند؛ همان‌طور که گزارش‌های رسانه‌ای در انتخابات سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۲۱ نشان داد، شماری از نامزدها با آزار و آسیب به محتوای تبلیغاتی روبه‌رو شدند. علاوه بر این، مداخلات حقوقی اغلب به نفع نامزدهای مرد تمام شده است. فعالان حقوق بشری از مقاومت مستمر احزاب دینی و حاکم در برابر مشارکت زنان خبر داده‌اند.

حزب مودت قصد دارد فراتر از نمایندگی نمادین حرکت کند. برنامه سیاسی آن بر توانمندسازی سیاسی، اقتصادی و اجتماعی زنان، حمایت از کودکان، اصلاح نهادهای دولتی و اجرای قوی‌تر قوانین علیه خشونت جنسیتی تأکید دارد. به گفته طایی، این حزب تاکنون بیش از ۷۰۰۰ عضو در سراسر عراق و اقلیم کردستان به خود جذب کرده است.

طبق قانون عراق، دست‌کم یک‌سوم اعضای هر حزب باید مرد باشند، اما رهبری حزب مودت به‌طور کامل در دست زنان است؛ از دبیرکلی تا معاونت. مردان در این حزب به‌عنوان هم‌پیمان و حامی دیده می‌شوند، نه رهبر.

گرچه مودت در انتخابات نوامبر روی برگه‌های رأی حضور نخواهد داشت، طایی می‌گوید حزب در حال آماده‌سازی برای حضوری قدرتمند در انتخابات آینده است:

«هرکسی که درباره تأسیس حزب ما شنید، حتی برخی مردان از احزاب دیگر، شروع کردند به بازدید از دفتر کوچک ما تا بیشتر با ما آشنا شوند. بعضی از آن‌ها پیشنهاد کمک دادند و برخی هم مدارک خود را برای پیوستن به ما آماده کردند».

طایی در گفت‌وگویی از طریق واتس‌اپ با PassBlue (ترجمه از عربی به انگلیسی) درباره انگیزه‌های خود از تأسیس مودت، تبعیض‌های عمیق در مناطق روستایی عراق، و محرومیت از کرسی پارلمانی در سال ۲۰۲۱ سخن گفت. او مشکلات اولیه حزب را ــ از تأخیرهای اداری و کمبود منابع مالی گرفته تا محدودیت‌های رسانه‌ای و کارزارهای تخریبی احزاب مردسالار ــ شرح داد؛ مشکلاتی که مانع حضور در انتخابات نوامبر شد. اما او تأکید کرد که افزایش حمایت میان جوانان و اقشار ناراضی از نشانه‌های تغییر است.

بخشی از مصاحبه با PassBlue

PassBlue: چه چیزی الهام‌بخش شما برای تأسیس مودت به‌عنوان اولین حزب زنان در عراق بود؟

طایی: وقتی وارد سیاست و نامزدی شدم، دیدم که با زنان مستقل برخورد منصفانه‌ای نمی‌شود. زنان وابسته به احزاب در اولویت بودند و مردان همه چیز را کنترل می‌کردند. این موضوع به‌وضوح در سهمیه ۲۵ درصدی پارلمان دیده می‌شود؛ سهمیه‌ای که تنها برای پر کردن کرسی‌هاست، نه برای دفاع از حقوق زنان. در عراق کسی از حقوق زنان حمایت نمی‌کند؛ برعکس، اغلب قوانین و مقررات علیه آن‌هاست.

PassBlue: چرا اکنون حزب خود را راه‌اندازی کردید؟

طایی: من در انتخابات پارلمانی ۲۰۲۱ شرکت کردم و طبق قانون باید نماینده حوزه انتخابی شماره ۱۷ بغداد می‌شدم. اما کمیسیون انتخابات حدود ۱۰ روز مانده به رأی‌گیری، دستورالعملی صادر کرد که خلاف قانون بود و باعث شد حدود ۲۲ زن ــ از جمله من ــ از کرسی‌های خود محروم شوند و این کرسی‌ها به مردان داده شود.

اگرچه زنان شکایت‌های متعددی در دادگاه‌ها و دیوان عالی عراق مطرح کردند، اما به نتیجه‌ای نرسیدیم چون احزاب حاکم کمیسیون انتخابات، قوه قضائیه و کل دولت را کنترل می‌کنند. از همان زمان ایده تأسیس حزب در ذهنم شکل گرفت. این ایده با تصویب قانون جدید نمایندگی تناسبی (روش سنت‌لاگه) پررنگ‌تر شد. بر اساس این قانون، هر استان یک حوزه انتخابی محسوب می‌شود و هر فهرستی که رأی بیشتری بیاورد، سهم بیشتری از کرسی‌ها خواهد داشت. من در سال ۲۰۲۳ پس از تصویب قانون شوراهای استانی، فعالیت برای تأسیس حزب را آغاز کردم و نزدیک به دو سال ادامه دادم تا اینکه در تاریخ ۶ مه ۲۰۲۵ موفق به دریافت مجوز شدم.

PassBlue: فراتر از نمایندگی زنان، اولویت‌های اصلی حزب شما چیست؟

طایی: اولویت‌های اصلی ما دفاع از حقوق زنان و تضمین عدالت برای آن‌ها در جامعه عراقی است تا بتوانند تمام حقوق مشروع خود را به‌دست آورند. ما می‌خواهیم با هرگونه خشونت و سرکوب علیه زنان مقابله کنیم و آن‌ها را از نظر اقتصادی، اجتماعی و سیاسی توانمند سازیم. همچنین حمایت و مراقبت از کودکان در اولویت است. هدف ما این است که زنان در جامعه و سیاست اثرگذار باشند و در دولت عراق جایگاه رهبری داشته باشند.

PassBlue: با توجه به اینکه مدارک حزب شما برای شرکت رسمی در انتخابات نوامبر کامل نشد، چه انتظاری از کسب کرسی دارید و برای آینده چه برنامه‌ای دارید؟

طایی: به دلیل کمبود زمان، پنج نامزد از حزب ما به‌طور ضمنی با «ائتلاف بدیل» وارد انتخابات شدند و فقط نماینده بغداد خواهند بود. امیدواریم یکی از این پنج نفر موفق به کسب کرسی شود.

PassBlue: چگونه قصد دارید نه تنها زنان بلکه مردان و جوانان عراق را جذب کنید؟

طایی: استقبال عمومی از حزب ما چشمگیر بوده است. ما اولین حزب زنان هستیم و چهره‌های جدیدی داریم، نه سیاستمداران کهنه‌ای که مردم عراق از آن‌ها خسته شده‌اند. مردم به‌دنبال تغییر هستند، چون از سیاستمداران فعلی خیری ندیده‌اند.

هرکس خبر تأسیس حزب ما را شنید، حتی مردانی از احزاب دیگر، به دفتر کوچک ما آمدند. بعضی پیشنهاد کمک دادند و بعضی مدارکشان را برای عضویت آماده کردند. اما محدودیت‌هایی داریم که حرکت ما را دشوار می‌کند و مانع ارتباط گسترده با مردم در سراسر عراق می‌شود.

PassBlue: قانون عراق می‌گوید یک‌سوم اعضای هر حزب باید مرد باشند. این موضوع چگونه بر راهبرد شما تأثیر گذاشته است؟

طایی: حضور ۳۰ درصد مردان در حزب ما مشکل‌ساز نیست. این یک حزب سیاسی است و ما با حضور مردان مخالفتی نداریم، به‌ویژه چون شرط قانونی است. مردانی که عضو ما شدند، بادقت انتخاب شده‌اند و به اهداف ما باور دارند. ما سهمیه مردان را هم مثل زنان می‌بینیم. اما رهبری حزب کاملا در اختیار زنان است.

PassBlue: چه چالش‌هایی را به‌عنوان یک حزب زنانه پیش‌بینی می‌کنید و چگونه می‌خواهید بر آن‌ها غلبه کنید؟

طایی: بزرگ‌ترین چالش ما مالی است. هیچ حمایتی از دولت وجود ندارد و برعکس، ما حتی مجبور شدیم برای دریافت مجوز از هزینه شخصی خود به نهادهای دولتی پول بدهیم. ما خانه‌ای اجاره کردیم و هزینه برق، اینترنت و مبلمان را خودمان پرداختیم. هنوز هم حفاظت امنیتی نداریم.

چالش دیگر دسترسی به رسانه‌هاست؛ نمی‌توانیم در شبکه‌های تلویزیونی حاضر شویم چون بیشتر آن‌ها وابسته به احزاب حاکم هستند و برخی هم پول مطالبه می‌کنند. علاوه بر این، احزاب مردسالار سعی می‌کنند اعتبار حزب ما و زنانی را که به آن می‌پیوندند لکه‌دار کنند. ما با دقت بالایی اعضا را انتخاب می‌کنیم تا آبروی حزب و زنان حفظ شود.

PassBlue: برخی معتقدند سهمیه زنان فقط حضور نمادین می‌آورد، نه نفوذ واقعی. حزب شما چگونه می‌خواهد از حضور نمادین به قدرت واقعی برسد؟

طایی: سهمیه ۲۵ درصدی فقط یک رسمیت است و قدرت واقعی به زنان نمی‌دهد. ما در حزب برنامه‌های بلندمدت داریم. هدفمان این است که هر زن عضو حزب ما رهبر یک حزب زنانه دیگر شود. با شرکت در انتخابات و کسب بیش از نیمی از کرسی‌ها (۵۰٪ + ۱)، می‌توانیم قوانین را بازنویسی کنیم و اصلاحات اساسی به‌وجود آوریم.

PassBlue: چه پیامی برای زنان و دختران عراقی دارید که ممکن است فکر کنند سیاست جای آن‌ها نیست؟

طایی: زندگی کوتاه است و روزها و سال‌ها سریع می‌گذرند. از این فرصت استفاده کنید و برای هدفتان تلاش کنید. تردید نکنید و با مشکلات روبه‌رو شوید. درست است که بخشی از جامعه ناآگاه و عقب‌مانده است و بر اساس سنت‌های کهنه علیه زنان رفتار می‌کند، اما قشرهای تحصیل‌کرده و آگاه زیادی هم هستند که در کنار ما خواهند ایستاد. در برابر ظلم سکوت نکنید. صدایتان را بلند کنید تا به دورترین نقاط برسد، همان‌طور که ما اکنون تلاش می‌کنیم صدایمان را به آن‌سوی جهان برسانیم.

ملاحظات: بسیاری از تبعیض‌های بیان شده علیه زنان در این گزارش بیش از آنکه ریشه دینی داشته باشند، ریشه قبیله‌ای دارند. نمونه بارز در تمام این مسائل زنان موفق عراقی اسلامگرایی مانند شهید بنت الهدی صدر (ره) بوده‌اند که توانستند در عرصه دینی و سیاسی مؤثر واقع شوند. کما اینکه نکته قابل توجه همکاری حزب تحت نظر جیهان الطائی با ائتلاف بدیل است که تقریبا می‌توان گفت این ائتلاف بیشترین مخالفت را با محور مقاومت و ایران در میان احزاب و ائتلاف‌های شیعی عراقی در انتخابات پیش‌رو دارد. در همین راستا می‌توان این برداشت را کرد که فعالیت و برنامه این حزب در راستای برنامه‌های غربی و آمریکایی برای نفوذ فرهنگی در عراق به نام حمایت از زنان و حقوق آنهاست.

منبع: passblue