چرا مسلمانان در حال ترک هند هستند؟

در سال‌های اخیر، روند مهاجرت مسلمانان از هند به شکل بی‌سروصدا اما پیوسته‌ای افزایش یافته است. اگرچه مسلمانان تنها حدود ۱۵ درصد از جمعیت هند را تشکیل می‌دهند، اما برآوردها نشان می‌دهد که حدود یک‌سوم مهاجران هندی را تشکیل می‌دهند؛ نسبتی که بسیار بالاتر از سایر گروه‌های مذهبی است. این مهاجرت عمدتاً اقتصادی نیست، بلکه در واکنش به احساسات فزاینده طردشدگی، ناامنی و تبعیض صورت می‌گیرد.

توفیق احمد، یکی از این مهاجران، در اوایل ۲۰۲۰ هند را به مقصد کانادا ترک کرد. او نه در پی فرصت شغلی یا تحصیلی بود، بلکه قصد داشت از فضای ترس و ناامنی‌ای که سال‌ها بر او سایه افکنده بود، فرار کند. در جریان اعتراضات گسترده علیه قانون اصلاح تابعیت که در سال ۲۰۱۹ تصویب شد، احمد شاهد خشونت پلیس علیه دانشجویان بی‌دفاع در دانشگاه جامیا میلیا اسلامیه بود؛ تجربه‌ای که به گفته او نقطه عطفی در تصمیم‌گیری‌اش شد.

قانون اصلاح تابعیت به پناه‌جویان غیرمسلمان از کشورهای همسایه امکان می‌دهد راحت‌تر تابعیت هند را دریافت کنند. این قانون به دلیل کنار گذاشتن مسلمانان، به طور گسترده متهم به تبعیض دینی شد. سرکوب خشن معترضان در دانشگاه‌ها برای احمد به معنای پایان توهم امنیت بود. او بعدها گفت: «آن شب همه چیز برایم عوض شد. این فقط یک سیاست نبود، چیزی شخصی بود. ترسی فوری و جسمی حس می‌کردم.»

در هفته‌های پس از آن، این ترس به یأس عمیق‌تری بدل شد. احمد که پیش‌تر رویدادهای خشونت‌بار علیه مسلمانان را استثناهایی محلی تلقی می‌کرد، حالا آن‌ها را ساختاری و همه‌گیر می‌دید. به گفته او، نهادهایی که باید مردم را محافظت کنند یا همدست شده بودند یا بی‌تفاوت. او می‌گوید: «کشور ما از بسیاری جهات دچار آشفتگی است، از نابرابری گرفته تا تبعیض دینی. اما وقتی از منظر یک مسلمان نگاه کنی، نفرت اکثریت از ما غیرقابل تصور است.»

احمد و همسرش هم‌اکنون در تورنتو زندگی می‌کنند؛ جایی که احساس می‌کنند ایمانشان محترم شمرده می‌شود نه مورد سوءظن. او از امکاناتی چون نمازخانه در ساختمان‌های عمومی و رعایت برنامه امتحانات در ماه رمضان یاد می‌کند؛ چیزهایی که به گفته او در هند «غیرقابل تصور» است.

کریم صدیق، یک تاجر از شهر لاکنو نیز تصمیم به مهاجرت گرفته است. او می‌گوید پس از شرکت در اعتراضات ضد دولتی، پلیس پیگیر او و خانواده‌اش شده و تصمیم دارد اموال خود را فروخته و به دوبی مهاجرت کند. این روند آرام اما گسترده، با انگیزه‌ای بیش از دلایل اقتصادی، بازتابی از قطبی‌شدن مذهبی فزاینده در هند است.

مرکز پژوهشی Pew اعلام کرده که پس از سوریه، هند دومین منبع بزرگ مهاجرت مسلمانان در جهان است. حدود شش میلیون مسلمان زاده هند اکنون در خارج از کشور زندگی می‌کنند. به گفته دکتر نظام‌الدین احمد صدیقی، استاد حقوق و هم‌بنیان‌گذار پروژه مشکات، این مهاجرت صرفاً اقتصادی نیست، بلکه واکنشی اجتماعی، سیاسی و روانی به احساس فزاینده شهروند درجه‌دو بودن است.

در دوره نخست‌وزیری نارندرا مودی و حاکمیت حزب بهاراتیا جاناتا (BJP)، ملی‌گرایی هندو شدت یافته است. مسلمانان با حملات گله‌ای به بهانه کشتار گاو، فشار علیه ازدواج‌های بین‌دینی، تحریم‌های اجتماعی و اقتصادی و موانع فزاینده در اشتغال و مسکن روبه‌رو شده‌اند. گفتمان‌های نفرت‌انگیز در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی نیز این فضا را تیره‌تر کرده‌اند.

در برخی موارد، مساجد هدف قرار گرفته‌اند و فشار بر مظاهر هویتی مسلمانان در فضای عمومی افزایش یافته است. کمیسیون آزادی‌های مذهبی آمریکا نیز در سال ۲۰۲۵ توصیه کرد هند به عنوان «کشور مورد نگرانی ویژه» طبقه‌بندی شود. احمد می‌گوید بعد از هر حادثه خشونت‌بار، دوستانش به او پیام می‌دهند که چطور می‌توانند به کانادا مهاجرت کنند. اما همه توان مالی و اداری لازم را ندارند.

کامران احمد، پژوهشگری ساکن دهلی، می‌گوید تصمیم به مهاجرت برای او و خانواده‌اش سخت اما ناگزیر بوده است. او از تهدیدهای پنهان، طرد حرفه‌ای و نظارت دائمی بر زندگی‌اش سخن می‌گوید. در نظرسنجی‌هایی که در همکاری میان مؤسسه مطالعات جوامع در حال توسعه و بنیاد آلمانی کنراد آدناوئر انجام شد، ۴۴ درصد از جوانان مسلمان گفته‌اند به دلیل دین خود با تبعیض مواجه شده‌اند. ۴۷ درصد نیز از احتمال متهم‌شدن نادرست به تروریسم ابراز نگرانی کرده‌اند.

گرچه مهاجرت کاری در میان مسلمانان هند، به‌ویژه در ایالت‌هایی مانند کرالا، اوتار پرادش و تلنگانا پیشینه‌ای طولانی دارد، اما ماهیت مهاجرت‌های جدید تغییر کرده است. دکتر صدیقی می‌گوید: «پیش‌تر مردم برای کار می‌رفتند و بازمی‌گشتند. حالا برای اقامت دائم و آینده فرزندانشان می‌روند.»

او به نمونه‌هایی روزمره از طردشدگی اشاره می‌کند: مانند ردشدن درخواست اجاره خانه، سوءظن به افراد محجبه یا ریش‌دار، یا حتی نگرانی از نماز خواندن در مکان عمومی. به گفته او، این مصادیق هرچند کوچک به نظر می‌رسند، اما در مجموع احساس تعلق را فرسوده می‌کنند.

احساس بیگانگی در میان مسلمانان، با وقایع حساس در تاریخ معاصر هند نیز پیوند خورده است. تخریب مسجد بابری در سال ۱۹۹۲ یکی از این نقاط عطف بود که زخم‌های آن هنوز باقی است. حکم دیوان عالی هند در ۲۰۱۹ که زمین آن را به هندوها واگذار کرد، برای بسیاری نشانه‌ای از شکست عدالت بود. در سال‌های اخیر نیز مناقشاتی بر سر مکان‌های عبادی دیگر چون مسجد گیانوایپی در بنارس و عیدگاه شاهی در متورا، شعله اختلافات را داغ نگه داشته‌اند.

قوانینی که مدیریت املاک وقفی را تغییر داده‌اند، یا تلاش برای اجرای قانون مدنی یکنواخت، از دیگر مواردی هستند که به گفته منتقدان، هدفشان تضعیف نهادهای مسلمانان است. به گفته صدیقی، هرگاه یکی از این بحران‌ها فروکش می‌کند، موضوع تازه‌ای سر برمی‌آورد.

در سال ۲۰۲۲، بیش از ۲۲۵ هزار نفر از اتباع هند تابعیت خود را ترک کردند؛ رقمی بی‌سابقه در تاریخ این کشور. اگرچه آمار رسمی تفکیکی از لحاظ مذهبی وجود ندارد، اما شواهد میدانی نشان می‌دهد مسلمانان بخش چشم‌گیری از این مهاجران را تشکیل می‌دهند. خوجه محمد، مدیر یک شرکت خدمات مهاجرتی در تلنگانا، می‌گوید حدود ۳۰ درصد از پرونده‌های آنان مربوط به مسلمانان است. او اشاره می‌کند که کشورهای عربی و ترکیه اکنون هدف‌های محبوبی برای مهاجرت دائمی شده‌اند، برخلاف گذشته که تنها مقاصد کاری بودند.

با این حال، برخی تحلیل‌گران مانند آپورواناند جاه، استاد دانشگاه دهلی، هشدار می‌دهند که نباید این مهاجرت را صرفاً مذهبی تحلیل کرد. او می‌گوید مهاجرت عمدتاً مختص طبقات مرفه است که مسلمانان نیز در میان آنان حضور دارند. با این‌حال، جاه اذعان دارد که ناامیدی در میان جوانان هند در اوج خود قرار دارد: «این نخستین بار از زمان استقلال است که نسل جوان هند کاملاً بی‌افق شده است.» با وجود خروج تدریجی، بسیاری از مسلمانان هنوز آرزوی بازگشت دارند؛ اگر فضای کشور تغییر کند. احمد می‌گوید دوست دارد روزی به هند بازگردد تا از والدینش مراقبت کند. اما به احتمال زیاد، در شهری مانند حیدرآباد یا چندی‌گر سکونت خواهد کرد؛ چراکه ماندن در زادگاهش در ایالت تحت کنترل BJP به معنای «زیستن در وضعیتی کاملاً فرودست» است.

منبع: میدل ایست آی