افزایش شیب منفی رشد جمعیت عربستان؛ 66 درصد جوانان سعودی مجردند

چندی است که هشدار افزایش شیب منفی رشد جمعیت در کشورهای خلیج فارس به خصوص در عربستان سعودی به صدا درآمده و این روند توجه کارشناسان را به خود معطوف کرده است. به عقیده دکتر عادل الغامدی[1]، کارشناس و مشاور حوزه مسائل اجتماعی، اکنون تعداد جوانان عربستانی که در سن ازدواج هستند ولی اقدام به تشکیل خانواده نکرده‌اند به 66درصد رسیده است و این رقمی ترسناک است. این آمار در میان آقایان، 75درصد و در خانم‌ها، 43درصد است؛ و نکته مهم این است که مهاجران خارجی در احتساب این آمار به شمار نیامده‌اند که در صورت شمول آن‌ها، وضعیت بیش از پیش نگران‌کننده می‌شود.

عمده‌ترین دلیل این تاخیر در ازدواج، مسائل اقتصادی و فقر خانواده‌هاست. از سویی آداب و رسوم مربوط به برگزاری مراسمات ازدواج، فرآیند تشکیل خانواده برای جوانان را پیچیده‌تر و تمایل برای ازدواج را کمتر کرده است. علاوه بر این، انتظاراتی مانند درآمد بالا، موقعیت اجتماعی مناسب و مدرک تحصیلی بر این چالش‌ها افزوده است.

الغامدی می افزاید، "در واقع، ارزش‌های جامعه دچار تغییر و تحول شده‌اند و اشکالات شناختی و انحرافات فکری در جوانان رخ داده که مجموع این عوامل، وضعیت کنونی را موجب شده‌اند".

پیامد کاهش آمار ازدواج و افزایش سن جوانان، کاهش نرخ زاددولد است. دکتر حسن صالح جمال[2]، متخصص درمان ناباروری نیز با اشاره مجدد به مشکلات اقتصادی و هزینه‌های بالای ازدواج، افزایش آمار طلاق، افزایش سن زنان و ازدواج دیرهنگام آن‌ها را عامل اصلی کاهش رشد جمعیت در این کشور عنوان کرده است.

بر اساس آمار Macrotrends، در سال 2000 نرخ زادوولد حدود 27 تولد به ازای 1000 نفر بوده است؛ در صورتی که این رقم با کاهش هر ساله، در سال 2024 به 15.2 به ازای هر 1000 نفر رسیده است. این رقم کمترین نرخ رشد جمعیت از دهه 50 میلادی تاکنون در عربستان است و در مجموع، این بازه‌ی حدود 70 ساله، شاهد کاهش نرخ 67درصدی در رشد جمعیت این کشور بوده است.

هرچند عمان و عربستان رشد جمعیت بیشتری نسبت به سایر کشورهای جنوبی خلیج فارس دارند (سرانه رشد جمعیت به ازای 1000 نفر در به ترتیب در عمان 15.2، بحرین 12.2، کویت 11.2، امارات 9.8 و قطر 8.6 است)، اما سرعت کاهش رشد جمعیت در عربستان از سایر همسایگان عربی خود (به جز کویت) بالاتر است و همین موضوع باعث افزودن نگرانی مسئولان و جامعه‌شناسان این کشور شده است.

همان گونه که پیش‌تر اشاره شد، افزایش طلاق یکی از علل کاهش گرایش جوانان به ازدواج و در نتیجه کاهش رشد جمعیت بوده است. از هر 10 ازدواج در عربستان، 3 مورد منجر به جدایی می‌شود و این کشور در رتبه‌بندی نرخ طلاق در سال 2023 در میان کشورهای عربی رتبه سوم و در خلیج فارس رتبه اول را دارد[3]. این موضوع، خود نشان‌دهنده چالش‌های جدی در جامعه است که بررسی دلایل و اسباب این آسیب را ضروری ساخته است.

دلایل مختلفی برای افزایش آمار طلاق در عربستان ذکر شده است که در میان مهم‌ترین آن‌ها، آشنایی و ازدواج از طریق شبکه‌های اجتماعی است که فرصت لازم برای شناخت کافی طرفین از یکدیگر را ایجاد نمی‌کند و دلیل دیگر، بهبود وضعیت مالی زنان ذکر شده است که باعث شده اهتمام کمتری نسبت به حفظ زندگی مشترک داشته باشند. دلایلی از قبیل خیانت، عدم احترام طرفین به یکدیگر و کم‌صبری زوجین نیز از جمله دلایل مهم به شمار آمده است.

اما آنچه حائز اهمیت است، رد پای تحولات اجتماعی در سال‌های اخیر و تغییر در سبک زندگی و ارزش‌های جامعه از عمده دلایل ذکر شده برای طلاق است[4]؛ تغییراتی که به یک باره هنجارهای سنتی خانواده‌های سعودی را شکسته و جوانان را با نوعی بحران هویت در میان نقش‌های سنتی و مدرن خود قرار داده است.

[1] https://x.com/YaHalaShow/status/1833561097183392256

[2] https://x.com/YaHalaShow/status/1833559068188790878

[3] https://www.datapandas.org/ranking/divorce-rates-by-country

[4] https://sauditimes.org/insights/society/rising-saudi-divorce-rates-reflect-social-dynamics-and-womens-empowerment/