چرا روابط میان تونس و ایران در حال بهبودی است؟

قیس سعید روابط میان تونس و ایران را در سطح بی سابقه ای تقویت کرده است زیرا تونس در پاسخ به اعلام ایران مبنی بر لغو روادید برای ۲۸ کشور از جمله تونس، روادید برای ایرانیان جهت سفر به این کشور را لغو کرد. تونس از معدود کشورهایی با اکثریت ساکنان اهل تسنن است که روابط دوستانه خود با ایران را به صورت تاریخی حفظ کرده است. در زمینه سیاست خارجی هم تونس پایبند به سیاستی بی طرفانه بوده و برای صفر کردن مخاصمات خود تلاش کرده است. با این حال گرمی روابط میان ایران و تونس در زمان فعلی باعث نگرانی هایی در غرب شده است.

برای بیشتر جامعه غربی جمهوری اسلامی ایران صرفا کشوری اسلامی مانند بقیه و در میان کشورهای عربی و اسلامی دیگر در خاورمیانه است. با این وجود ایران دارای وضعیتی کاملا متفاوت است زیرا این کشور از معدود کشورهای اسلامی با اکثریت ساکنان شیعی در منطقه است. در واقع ایران نماد مذهب شیعی در اسلام است و خود را به عنوان مرکز اسلام در مقابل عربستان سعودی معرفی می کند. افزون بر آن بر خلاف کشورهای اسلامی متعدد زبان رسمی ایرانیان عربی نیست و فارسی می باشد. این تفاوت ها باعث تمایز میان ایران و دیگر کشورهای مسلمان سنی مذهب می شود و این موضوع منجر می شود روابط خارجی اش با کشورهای عربی بسیار پر فراز و نشیب باشد. با این حال روابط ایران با کشور مسلمان و سنی مذهب تونس اینچنین نبوده است.

پیش از انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۹۷۸ روابط میان ایران و تونس با ثبات بود و این موضوع را می توان در سفر رسمی بورقیبه رئیس جمهور وقت به ایران در سال ۱۹۶۵ مشاهده کرد که یک هفته به طول انجامید و در آن هنگام شاه وقت ایران و هزاران نفر از وی استقبال کردند. با این حال روابط میان دو طرف در سال ۱۹۷۸ قطع شد و علت آن به ادعای رئیس جمهور بورقیبه ناآرامی های حاصل در دانشگاه تونس توسط دانشجویانی بود که از اندیشه های نظام اسلامی و دیدگاه های امام خمینی (ره) تأثیر گرفته بودند. تیرگی روابط میان ایران و تونس در آن برهه افزایش یافت و علت آن بی اعتمادی بورقیبه به اسلامگرایان و اعتقاد وی مبنی بر این بود که آنان تحت تأثیر ایران و انقلاب اسلامی آن می باشند.

اما پس از مدتی از رسیدن زین العابدین بن علی به قدرت در سال ۱۹۸۹ روابط با ایران از سر گرفته شد. البته بن علی نسبت اسلام سیاسی محتاط بود اما به باور برخی ناظران تاکتیک حکیمانه تری را در پیش گرفت و بر خلاف بورقیبه که از ضدیت با اسلام برای ایجاد چارچوب ها و مبادی سیاست های خود استفاده کرد، بن علی اسلام را بخشی از پایه های هویت تونس قرار داد. پس از انقلاب سال ۲۰۱۱ تونس شاهد بازگشت حزب نهضت به عنوان حزبی سیاسی بود و این حزب از سال های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۴ بر کشور تسلط یافت و پس از آن هم در دو دوره دو دولت ائتلافی تشکیل داد. در این دوره ایران بعد جدیدی از توجه به تونس را از خود نشان داد که بر اساس بازگشت اسلام سیاسی معتدل بود و در این دوره رسانه های ایرانی پوشش گسترده ای بر روابط دوجانبه میان دو کشور داشتند.

این نگاه ویژه منجر به گسترش روابط میان دو کشور شد و در این راستا هفته فیلم ایران در تونس برگزار گردید و طرح هایی مانند افزایش سطح روابط اقتصادی در زمینه هایی مانند نفت و کشاورزی و صنایع دارویی مطرح گشت. در حالیکه دولت تونس در آن هنگام از این شکوفایی در روابط حمایت کرد اما این نگاه ویژه ایران باعث نگرانی برخی از تونسی ها شد. این نگرانی ها منجر به تأسیس انجمن مقابله با تشیع در تونس در سال ۲۰۱۲ شد و هدف از آن دفاع از هویت سنی نونس در مقابل هر دخالت خارجی اعلام گردید. گسترش روابط میان ایران و تونس در این زمان به سطح بی سابقه ای رسید اما به دلیل رکود اقتصادی دولت تونس برکنار شد.

دوره انتقالی به معنای بازگشت به واقع گرایی از طریق رسیدن باجی قاید السبسی به قدرت بود و این شخص از افراد بارز دوره بن علی و شخصی معتقد به نگرش سکولار بورقیبه بود. در دوره السبسی تونس روابط دیپلماتیک خود با سوریه را از سر گرفت و به مصر و عربستان نزدیک شد و همبستگی خود با آرمان فلسطین را اعلام کرد و به رغم محاصره قطر توسط برخی از کشورهای عربی، روابط دوستانه خود با این کشور را حفظ کرد. دولت السبسی تلاش کرد تا جای ممکن در مناسبت های مختلف بی طرف باشد و برای نمونه هنگامی که ائتلاف عربی به رهبری عربستان برای جنگ با یمن تأسیس شد، تونس از پیوستن به آن خودداری کرد و خواستار حل این موضوع از طریق مذاکرات عربی شد و این بی طرفی باعث حفظ روابط دوجانبه با ایران و در عین حال مانعی در برابر گسترش آن شد.

در زمان رئیس جمهوری قیس سعید سیاستمداران تونسی جلسات متعددی را با همتایان ایرانی وقت خود برای گسترش روابط برگزار کردند. پس از دیدار قیس سعید با ابراهیم رئیسی این روابط زمینه ای جدید را به خود گرفت و رئیسی خواهان گسترش روابط اقتصادی با تونس شد و پس از شهادت رئیسی قیس سعید برای اولین بار از سال ۱۹۶۵ به ایران سفر کرد و با رهبری این کشور دیدار نمود و شهادت ابراهیم رئیسی را تسلیت گفت. اما با وجود ابراز تمایل بیشتر دولت های تونسی برای گسترش روابط با ایران، این روابط از سطح روابطی دیپلماتیک و محتاطانه از سوی تونس فراتر نرفت؛ اما قیس سعید روابط را به سطح جدیدی رسانده است.

این روند جدید در سیاست خارجه تونس در حالی انجام می شود که این کشور با شرایط سخت گیرانه صندوق بین المللی پول برای دریافت وام ۱.۹ میلیارد دلاری مخالفت کرد و بر همین اساس کشور گزینه های محدودی برای حل مشکلات اقتصادی خود داشت. اما این اوضاع باعث نگرانی کشورهای غربی شده است زیرا تونس در حال گسترش روابط خود با کشورهای متخاصم غرب از جمله ایران و چین برای حل مشکلات اقتصادی است و قیس سعید هم فشار از سوی غرب را نقض حاکمیت ملی کشور خود می داند.