کمپین رسانه‌ای روسیه در جنگ اوکراین چه نتایجی را به همراه داشته است؟

«اکثر مردم اطلاعات نادرست منتشر شده توسط روسیه در مورد جنگ در اوکراین را باور نمی‌کنند، حتی اگر به طور مرتب از رسانه‌های اجتماعی استفاده کنند. عامل تعیین‌کننده در اثربخشی این تبلیغات این است که آیا شخص اساساً پذیرای روایت‌های توطئه است یا خیر؟»

این‌ها یافته‌های یک تیم تحقیقاتی بین‌المللی به رهبری دانشگاه فنی مونیخ (TUM) در حدود ۲۰ کشور اروپایی و آمریکایی است. نسبت مربوط به افرادی که به ادعا‌های روسیه اعتقاد دارند به طور قابل توجهی متفاوت است. این مقاله در مجله Political Communication منتشر شده است.

رسانه‌های اجتماعی ابزار بسیار مؤثری برای تثبیت اطلاعات نادرست در آگاهی عمومی در نظر گرفته می‌شوند. روسیه در طول حمله خود به اوکراین، که «نخستین جنگ TikTok» نامیده می‌شود، برای انتشار روایت خود به شدت به رسانه‌های اجتماعی متکی بوده است. اما آیا سیل رسانه‌های اجتماعی در واقع راهی مؤثر برای تأثیرگذاری بر بخش‌های بزرگی از جمعیت است؟ یک تیم تحقیقاتی بین‌المللی به رهبری دانشمندان مدرسه سیاست و سیاست عمومی مونیخ در TUM این موضوع را در مرحله اول حمله روسیه به اوکراین بررسی کردند.

در‌آوریل و می‌۲۰۲۲، آن‌ها حدود ۱۰۰۰ نفر را در هر یک از ۱۹ کشور، از جمله آلمان و سایر کشور‌های عضو اتحادیه اروپا، ایالات متحده، بریتانیا و برزیل مورد بررسی قرار دادند. پاسخ‌دهندگان میزان موافقت خود را با دو ادعای منتشر شده توسط بازیگران دولتی روسیه نشان دادند: اول اینکه دولت اوکراین ‌یهودستیز است و توسط نئونازی‌ها کنترل می‌شود. ثانیا،  ایالات متحده از توسعه سلاح‌های زیستی در اوکراین حمایت مالی می‌کرد.

در مجموع، ۲۳ درصد از پاسخ‌دهندگان بسیار یا نسبتاً مطمئن بودند که ادعای مربوط به سلاح‌های زیستی درست است. در مجموع ۱۴ درصد از پاسخ‌دهندگان به این بیانیه درباره دولت اوکراین اعتقاد داشتند، در حالی که ۹ درصد گفتند که هر دو ادعای روسیه را باور دارند. در ۱۱ کشور، بیش از یک چهارم مردم حداقل یکی از این دو ادعا را درست می‌دانستند. تنها در چهار کشور، بیش از ۱۰ درصد از پاسخ‌دهندگان به هر دو ادعا ادعای روسیه واکنش منفی داشتند.

پروفسور‌یانیس تئوچاریس، که ریاست مدیریت دیجیتال در TUM را بر عهده دارد، می‌گوید: «تلاش روسیه برای متقاعد کردن عموم مردم اروپا با روایت خود در آغاز جنگ تا حد زیادی شکست خورد. این موضوع با توجه به جنگ اطلاعاتی فشرده‌ای که روسیه در تمام پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی به راه انداخته است قابل توجه است.»

نتایج به طور قابل توجهی از کشوری به کشور دیگر متفاوت بود. در حالی که تنها ۳ درصد از پاسخ‌دهندگان در سوئد به هر دو ادعا اعتقاد داشتند، ۱۴ درصد کاملاً یا نسبتاً مطمئن بودند که حداقل یکی از این دو ادعا درست است، این ارقام برای صربستان به ترتیب ۳۵ درصد و ۶۵ درصد بود. در یونان (۲۴٪ و ۵۰٪)، مجارستان (۱۴٪ و ۳۷٪)، ایتالیا (۹٪ و ۳۲٪) و رومانی (۱۰٪ و ۳۱٪)، بیش از ۳۰٪ از پاسخ‌دهندگان گفتند که حداقل به یک جمله از ادعاهای روسیه اعتقاد دارند.

در مقابل، کمتر از یک پنجم از پاسخ‌دهندگان حداقل یک جمله را در بریتانیا (۴٪ و ۱۶٪)، لهستان (۴٪ و ۱۶٪)، دانمارک (۴٪ و ۱۸٪) و آلمان (۵٪) درست می‌دانند. ایالات متحده (۵٪ و کمی بیش از ۲۰٪)، برزیل (۸٪ و ۲۷٪) و هلند (۴٪ و ۲۸٪) در وسط جدول قرار دارند.

علاوه بر این، تیم تحقیقاتی تشخیص داد که افراد مسن نسبت به افراد جوان کمتر مستعد ابتلا به اطلاعات نادرست هستند که در تضاد با مطالعات قبلی است.

دلایل این تفاوت‌ها چیست؟ آیا مصرف محتوای رسانه‌های اجتماعی علت تعیین‌کننده‌ای است؟ در واقع، افرادی که اغلب از فیس بوک، یوتیوب و تیک تاک استفاده می‌کردند، احتمال بیشتری داشت که این تبلیغات را باور کنند. با این حال، این اثر کوچک بود.

در عوض، محققان تشخیص دادند افرادی که اساساً به روایت‌های توطئه اعتقاد دارند، به طور قابل توجهی، ادعا‌های روسیه درباره اوکراین را بیشتر درست می‌دانند.

دکتر‌یان زیلینسکی از رئیس مدیریت دیجیتال در TUM که سرپرستی این مطالعه را بر عهده داشت، می‌گوید: «برخلاف تصور رایج، رسانه‌های اجتماعی نقش تعیین‌کننده‌ای در این سؤال که آیا دروغ‌ها پیروز می‌شوند یا خیر، بازی نمی‌کنند. سیل رسانه‌های اجتماعی با اطلاعات نادرست کافی نیست. در عوض، عامل تعیین‌کننده این است که آیا افرادی که این محتوا را مصرف می‌کنند اساساً پذیرای روایت‌های توطئه هستند یا خیر؟

در حالی که بخشی از پاسخ‌دهندگان احساسات طرفدار روسیه را ابراز کردند، تیم تحقیقاتی این موضوع را در تجزیه و تحلیل آماری خود در نظر گرفت و دریافت که بر نتایج تأثیری ندارد. سایر عوامل بالقوه در اثربخشی اطلاعات نادرست، مانند طرد نظام سیاسی مربوطه، حداکثر نقشی جزئی داشتند.

محققان اکنون خواستار تحقیقات بیشتر در مورد دلایل ذهنیات طرفدار توطئه هستند. همانطور که دکتر فرانزیسکا پرادل، نویسنده این مطالعه تأکید می‌کند: «هرکسی که ‌امیدوار است دموکراسی را به ابزار‌های پایدار مبارزه با کمپین‌های اطلاعات نادرست مجهز کند، باید پذیرش روایات توطئه را درک کند و استراتژی‌های اجتماعی برای مقابله با آن ایجاد کند.»