آسیای مرکزی و تحریم‌های روسیه: قدم در خط باریک

در ماه‌های اخیر، رهبران قزاقستان و قرقیزستان با هدف حفظ روابط خود با طرف‌های درگیر در جنگ اوکراین به سخنرانی پرداختند. به عنوان مثال، قاسم ژومارت توکایف، رئیس جمهور قزاقستان، در جریان سفر خود به آلمان به وضوح اعلام کرده است که به رژیم تحریم ها علیه روسیه پایبند خواهد بود. در عین حال، توکایف اظهار داشت که قزاقستان «ضد روسی» نیست و برای «همکاری همه جانبه با روسیه که طولانی ترین مرز را با قزاقستان دارد، ارزش قائل است.»

صدیر جپاروف رئیس جمهور قرقیزستان نیز اتهامات آمریکا مبنی بر نقض تحریم های روسیه توسط کشورش را رد کرد. وی در اظهار نظر خود که توسط خبرگزاری دولتی کبار منتشر شد، گفت:«دلیلی برای این باور وجود ندارد. روسیه و چین به قرقیزستان کوچک وابسته نیستند.»

انکار مقامات رسمی به وسیله شواهدی از شیوه های تجاری مشکوک تضعیف شده‌ است. یک شاخص بالقوه در مشاهده نقض تحریم‌ها، رشد سریع حجم تجارت دو کشور با روسیه در سال 2022 است. سال گذشته، صادرات قزاقستان به روسیه 25 درصد افزایش یافت در حالی که صادرات قرقیزستان 150 درصد نسبت به سال قبل رشد داشته است. موارد متعددی از تجارت مشکوک مستند شده است. واشنگتن پست افشا کرده است که یک شرکت قرقیزستانی در تلاش است به عنوان کانالی برای تحویل هواپیماهای بدون سرنشین چینی به روسیه عمل کند.

تحقیقات رادیو آزاتیک نشان داد که چگونه شرکت‌های قرقیزستانی و قزاقستانی، ریزتراشه‌ها، تجهیزات مخابراتی و سایر قطعات الکترونیکی را به روسیه صادر می‌کنند. این تجهیزات در تسلیحات روسی مستقر در اوکراین استفاده می‌شود. علاوه بر این، تحقیقات OCCRP نشان می‌دهد که پهپادها و ریزتراشه‌هایی که گفته می شود توسط ارتش روسیه استفاده می شود، از طریق شرکت های قزاق وارد روسیه شده است.

در نگاه اول، راضی نگه داشتن غرب و روسیه برای مدت طولانی، اگر نگوییم غیرممکن، دشوار به نظر می‌رسد. رحیم بک عبدالرخمانوف، مدیر مدرسه سیاست کاربردی قزاقستان، با اشاره به وعده‌های توکایف مبنی بر اینکه قزاقستان به رژیم تحریم‌ها پایبند بوده و در عین حال متحد اقتصادی وفادار روسیه است، می‌گوید: «این دو قول یکدیگر را نفی می‌کنند. قزاقستان نمی‌تواند همزمان به رژیم تحریم ها پایبند باشد و روابط خوبی با روسیه داشته باشد.»

با وجود شواهد فراوان مبنی بر اینکه هم قزاقستان و هم قرقیزستان رژیم تحریم ها علیه روسیه را نقض می‌کنند، تنها قرقیزستان تحت فشار غرب قرار گرفته است. پنج شرکت قرقیزستانی به دلیل کمک به عملیات نظامی روسیه تحریم شدند. قزاقستان بر خلاف قرقیزستان اقداماتی را انجام داده است که به نظر خوب می‌رسند، حتی اگر به طور مطلوب کار نکنند. به عنوان مثال، برای کنترل جریان کالاهای تحریم شده، آستانه یک سیستم ردیابی آنلاین خودکار راه اندازی کرد که ظاهراً امکان ردیابی کالاهای وارداتی به قزاقستان و جابجایی بیشتر آنها را می‌دهد. این به عنوان راه حلی برای جلوگیری از ورود کالاهای تحریمی ارائه شده است. با این حال، روزنامه نگاران تحقیقی قزاق در مورد کارایی این سیستم تردید دارند. به گفته دیماش آلژانوف، تحلیلگر سیاسی از قزاقستان، اقلام مورد استفاده در صنایع دفاعی روسیه توسط شرکت هایی صادر می‌شود که قادر به دور زدن سیستم ردیابی هستند.

این اقدامات چه مؤثر باشد چه نباشد، نشان داده است که مقامات قزاقستان به طور قابل توجهی بیش از همتایان قرقیز خود برای برآوردن خواسته های غرب تلاش کرده‌ است. در همین حال، در ماه ژوئن، کمیته ملی آمار قرقیزستان، قالب ارائه داده های باز در مورد تجارت خارجی را تغییر داد. برخی ناظران غربی آن را تلاشی برای پنهان کردن آمار تجارت خارجی می‌دانستند. به جای تقسیم کالاهای صادراتی به دسته های خاص با استفاده از کد 10 رقمی، آژانس شروع به استفاده از کدهای چهار رقمی کرد که هر کدام طیف وسیع تری از کالاها را در بر می‌گرفت. اسکندر شارشیف، اقتصاددان قرقیز، تأیید کرد که تغییر در کدگذاری، نظارت بر تجارت را پیچیده‌تر کرده است: «اکنون، از آنجایی که داده‌های واردات و صادرات فاش نمی‌شود، نمی‌توانیم بگوییم که آیا محصولات تحریم شده از طریق قرقیزستان وارد روسیه می‌شوند یا خیر.»

علاوه بر این، به گفته کارشناسان منطقه، قزاقستان بهتر از قرقیزستان توانسته است مقاومت در برابر فشار روسیه و در عین حال کسب امتیاز دیپلماتیک با غرب را پیگیری کند. برخی اضافه می‌کنند که با توجه به اینکه توکایف از طریق خدمات دیپلماتیک این کشور به صدر سیاست قزاقستان رسید، چنین مزیتی کاملاً قابل درک است.از جمله نمونه هایی از ظرافت دیپلماتیک قزاقستان، بیانیه توکایف در ژوئن است که کشورش استقلال مناطق خودخوانده اوکراینی لوهانسک و دونتسک را به رسمیت نمی شناسد. در ماه نوامبر، پس از نشست قزاقستان و روسیه، توکایف با خوشامدگویی به هیئت روسی به رهبری ولادیمیر پوتین در یک کنفرانس مطبوعاتی مشترک در قزاقستان، آن‌ها را مسخره کرد.

عبدالرحمانوف با توضیح اینکه چگونه نهادهای حقوقی و فیزیکی قزاقستان تاکنون موفق شده اند از تحریم ها دوری کنند، می‌گوید: «قزاقستان تصویر زیبایی ترسیم کرده است.» آلژانوف همچنین خاطرنشان کرد که آستانه، کانال های ارتباطی باز با مراکز تحلیلی غربی، رسانه ها و سایر محافل سیاسی واشنگتن را حفظ می‌کند.

عوامل اقتصادی جهانی نیز به قزاقستان کمک می‌کند تا نارضایتی غرب از لغو تحریم ها را کاهش دهد. منابع نفت و گاز قزاقستان سرمایه گذاری های قابل توجهی را جذب می‌کند. شش نفر از 10 سرمایه گذار برتر در این بخش، شرکت هایی هستند که مقر آنها در اتحادیه اروپا، بریتانیا و ایالات متحده است. از سوی دیگر، قرقیزستان فاقد منابع طبیعی است و مرکز تجارت بین قاره ای نیست. شارشیف، اقتصاددان قرقیز، می‌گوید:«امن‌ترین کار [برای غرب] این است که کشور ما را تحت فشار بگذارد زیرا نمی‌تواند در پاسخ به آن کاری انجام دهد.»