یا سلمان در میان دروزیان؛ از یک ندای مقدس تا پژواک آن در نبرد سویداء

با شعله‌ور شدن دوباره درگیری‌ها در استان السویداء سوریه و حضور نیروهای وابسته به «ابومحمد الجولانی»، شعارهایی مانند «لبیک یا سلمان» و «یا سلمان» در رسانه‌ها و فضای عمومی از سوی دروزی ها دیده و شنیده می‌شود. برخی منابع نزدیک به جریان جولانی مدعی‌اند که دروزیان با سردادن این شعار، اقدام به قتل قبایل عرب سنی کرده‌اند. اما واقعاً مفهوم این ندا در فرهنگ و آیین دروزی چیست؟

در باورهای دینی دروزیان، عبارت «لبیک یا سلمان» یا «یا سلمان» دارای بار معنوی و تقدسی است. درک آن نیازمند آشنایی با ساختار فکری و باطنی این آیین است؛ آیینی که بسیاری از آموزه‌های آن رمزی، تأویلی و با نگاهی درونی به حقیقت طراحی شده‌اند و برای عموم، قابل تفسیر تحت‌اللفظی نیستند.

در این زمینه، واژه‌ی «سلمان» در نگاه اول به سلمان فارسی (رضی‌الله عنه) بازمی‌گردد؛ یکی از اصحاب برجسته‌ی پیامبر اسلام (ص)، که به حکمت، پارسایی و وفاداری مشهور است. اما در سنت معنوی دروزیان، «سلمان» صرفاً یک شخصیت تاریخی نیست؛ بلکه نمادی از حکمت، هدایت، و معرفت توحیدی به شمار می‌آید. در این نگاه، او جایگاهی معنوی دارد و گاه به‌عنوان «راهنما» یا صاحب معرفت شناخته می‌شود.

در عقیده‌ی دروزی، همان‌گونه که در سایر مکاتب باطنی نیز مشاهده می‌شود، شخصیت‌های تاریخی ممکن است واجد معنایی رمزی و روحانی باشند. بنابراین، «سلمان» در این جهان‌بینی، تنها یک فرد نیست، بلکه نماینده‌ی یکی از اصول باطنی حکمت الهی و حقیقت توحیدی است.

این ندا – چه در قالب فردی و چه جمعی – در سرودها، مناجات‌ها و مناسبت‌های دینیِ دروزیان حضور پررنگی دارد. به‌ویژه در آیین‌های خاص و زیارتگاه‌هایی مانند مقام حضرت شعیب (ع)، این سروده‌ها با حالتی شورانگیز تکرار می‌شوند. عباراتی مانند «أمّةٌ تُنادي يا سلمان… يا سلمان، يا سيّدي سلمان…» نمونه‌هایی از این حضور صوتی-معنوی در آیین‌های جمعی است. این سروده‌ها نه‌فقط اشعار مذهبی، بلکه نوعی بیان از پیوند درونی انسان با حقیقت و معرفت الهی‌اند.

نکته‌ی مهم آن‌که آیین دروزی، به دلیل ساختار باطنی و آموزه‌های سرّی خود، جزئیات اعتقادی‌اش را فقط در اختیار اهل علم قرار می‌دهد و برای عموم افشا نمی‌کند. از این‌رو، ممکن است برداشت‌های بیرونی از نداهایی مانند «یا سلمان»، با معنای دقیق آن نزد آگاهان طریقت، تفاوت چشم‌گیری داشته باشد.

دروزی ها چه کسانی هستند؟
دُروزیه، فرقه‌ای مذهبی و از انشعابات مذهب اسماعیلی است که در نیمه اول قرن پنجم هجری با محوریت اعتقاد به الوهیت الحاکم بامرالله، خلیفه فاطمی، پدید آمد. این فرقه توسط داعیانی چون محمد بن اسماعیل درزی، اخرم و حمزة بن علی زوزنی تبلیغ و ترویج شد.

دروزیان خود را موحدون می‌نامند، کتاب رسائل الحکمة را به عنوان مهم‌ترین متن دینی خود می‌دانند. اعتقادات اصلی آنان شامل مفاهیمی مانند تجلی، تقمص، و نسخ ادیان و شرایع پیشین می‌شود. در احکام فقهی نیز، از جمله مسائل ازدواج، ارث و روزه با مسلمانان تفاوت‌هایی دارند. جامعۀ دروز، با وجود بسته بودن، به دلیل رعایت تقیه و پنهان‌کردن عقاید خود، با دیگر ادیان زندگی مسالمت‌آمیزی دارد.

دروزیان بیشتر در در مناطقی ازسوریه، لبنان و فلسطین اشغالی ساکنند و هر کدام از این کشورها رهبری مستقل دارند. ولید جنبلاط رهبر سیاسی دروزیان لبنان است. استان سویداء در جنوب سوریه اصلی ترین تمرکز جمعیتی دروزی ها در این کشور به شمار می آید.

برخی اندیشمندان دروزی تلاش می‌کنند با تفسیر مبانی این مذهب بر اساس اصول اسلامی، آن را جزو مذاهب اسلامی معرفی کنند.