چه کسی حامی عصر طلایی تروریسم در خاورمیانه است؟

ده سال پیش داعش اعلام کرد که خلافت اسلامی را ایجاد می‌کند. اگرچه تروریست‌ها شکست خوردند، اما این تهدید همچنان ادامه دارد. داعش در اوج خود یک سوم سوریه و حدود ۴۰ درصد از عراق را تحت کنترل داشت. گروه‌های مختلف در آفریقا به رهبری آن اعلام وفاداری کردند و هسته‌های سازمان حملاتی را در قلب اروپا تشکیل دادند. بازیگران مختلف محلی، منطقه‌ای و بین‌المللی تلاش‌هایی را برای مهار این سرطان انجام دادند اما امروز ‌ایده‌های رادیکال آن‌ها همچنان پابرجاست.

شیخ محمد التمیمی هنوز ژوئن سال ۲۰۱۴ را به یاد می‌آورد، زمانی که ابوبکر البغدادی، رهبر وقت داعش، از تأسیس خلافتی به درازای حلب در سوریه تا دیالی در عراق خبر می‌داد. در آن روز‌ها، التمیمی یکی از فرماندهان نیرو‌های گروه فیلق الواعد الصادق، یک گروه مقاومت شیعه مرتبط با ایران که در ابتدا برای دفاع از عراق در برابر اشغال آمریکا و بریتانیا در سال ۲۰۰۳ تأسیس شد اما بعداً به نیرویی برای حفظ عراق و سوریه از تهدید داعش تبدیل شد، بود. التمیمی از سال ۲۰۱۴ در نبرد‌های زیادی شرکت کرده و در این نبردها به همراه رزمندگانش با تروریست‌های داعش روبرو شدند.

برای مثال، در ژوئن ۲۰۱۴، او اولین عملیات فرود هوایی خود را در پایگاه هوایی اسپیچر در استان صلاح الدین با هدف نجات گروهی از فرماندهان، افسران و جنگجویان محاصره شده در منطقه انجام داد، کاری که او و ۲۵۰ جنگنده‌اش با موفقیت انجام دادند. در اواخر همان ماه، او عملیاتی را برای آزادی صد‌ها گروگان در دانشگاه تکریت رهبری کرد. افراد او تا زمانی که آخرین تروریست داعش از بین نرود، آرام نخواهند گرفت. التمیمی به یاد می‌آورد: «آن روز‌ها واقعاً غم‌انگیز بود. تروریست‌ها کنترل بخش‌های وسیعی از چهار استان سنی‌نشین را به دست گرفتند و به سرعت پیشروی کردند. »

آغاز کابوس

در سال ۲۰۰۳، پس از حمله آمریکا به عراق، دولت جدید شیعه، سنی‌ها را در همه چیز از بوروکراسی و سیاست گرفته تا مشاغل تجاری و امنیتی مورد تبعیض قرار داد. زمانی که داعش آمد و قول داد که همه چیز را تغییر می‌دهد، بسیاری از سنی‌ها دست کمک به آن‌ها دراز کردند.

التمیمی می‌گوید داعش موفق شد رویایی را به آن‌ها بفروشد. ‌ایده آن‌ها سرنگونی نظام سیاسی در عراق و سوریه برای ایجاد خلافت سنی بود. روحانیون آن‌ها فتوا صادر کردند و خواستار ریشه کن کردن هر کسی بودند که به تعالیم متعصبانه آن‌ها عمل نمی‌کرد. این فتوا‌ها از عربستان سعودی بود و قطر از آن‌ها حمایت کرد. پول، اسلحه و جنگجویان از غرب سرازیر می‌شد. همه چیز طبق برنامه پیش می‌رفت.

تا سپتامبر ۲۰۱۴، داعش بیشتر مناطق شمال غرب عراق را تحت کنترل خود داشت. بخش‌های وسیعی از سوریه، که از سال ۲۰۱۱ با گروه‌های مسلح مختلف می‌جنگید، نیز تحت کنترل آن بود. در آنجا نیز، داعش توسط قبایل سنی محلی تقویت شد که از سال‌های طولانی خشکسالی، شرایط اقتصادی وخیم و بی‌توجهی دولت سوریه ناامید شده بودند.

لامیس جدی، محقق روابط بین‌الملل و اهل آرامو، روستای کوچکی در استان لاذقیه، در ۳۰ کیلومتری دریای مدیترانه، توضیح می‌دهد که چگونه با شروع تسلط داعش، زندگی جامعه‌اش از هم پاشید. در آگوست ۲۰۱۴، ۲۰ گروه مسلح وابسته به مخالفان سوری متشکل از داعش، احرار الشام، النصره و ...، به بسیاری از روستا‌های نزدیک به مرز شمالی ترکیه از جمله آرامو حمله کردند. ۱۹۰ نفر را کشتند و ۲۴۰ نفر را که بیشتر آن‌ها زن و کودک بودند، به اسارت بردند. آن‌ها اماکن مقدس را ویران کردند و اقلیت‌ها را مورد آزار و اذیت قرار دادند. همه ما از حضور آن‌ها وحشت کرده بودیم. خانواده من که هنوز در لاذقیه زندگی می‌کنند جرأت نداشتند به روستا بروند یا راه دمشق را در پیش بگیرند. چنین سفری می‌تواند به قیمت جان یک علوی تمام شود. دوستان مسیحی من هنگام حرکت از شهری به شهر دیگر از ترس توقف و حمله گروه‌های داعش مجبور بودند سر خود را بپوشانند.»

ارتش سوریه که مجبور بود به طور همزمان با چند گروه رادیکال بجنگد، باید در مبارزات خود اولویت‌بندی می‌کرد. تلاش‌های آن در درجه اول بر دو محور متمرکز بود: دمشق-حمص-حما-حلب و حما-طرطوس-لاذقیه. شهر‌ها و شهرک‌های کوچک، طعمه گروهک‌های داعش شدند. سپس، تهدید آن‌ها از مرز‌های خاورمیانه بسیار فراتر رفت. در آفریقا، بسیاری از گروه‌های تروریستی کوچک شروع به وفاداری به ابوبکر البغدادی، رهبر وقت داعش کردند. اروپا با چندین حمله تروریستی که توسط وفاداران این گروه انجام شد، متلاشی شد.

در سپتامبر ۲۰۱۴، ایالات متحده یک گروه ضربتی مشترک با متحد کردن ۸۷ شریک غربی و شرقی را برای مبارزه با تهدید داعش ایجاد کرد. این ائتلاف در طول پنج سال اول تشکیل خود، سوریه و عراق را با هزاران بمب بمباران کرد. صد‌ها تروریست داعش را کشت و هزاران نفر دیگر را بازداشت کرد. در سال ۲۰۱۹، پس از حذف البغدادی، آمریکا و متحدانش مدعی پیروزی در مبارزه با داعش شدند. اما التمیمی می‌گوید این آمریکا نبود که به توقف تهدید داعش کمک کرد.

در ژوئن ۲۰۱۴، یکی از رهبران شیعه، سید علی حسینی سیستانی، فتوایی صادر کرد و از شیعیان عراق خواست تا برای دفاع از سرزمین مادری خود در برابر انبوه مهاجمان داعش قیام کنند. هزاران نفر به این دعوت لبیک گفتند و ائتلافی متشکل از ۶۷ جناح مسلح با حدود صد هزار مبارز به نام بسیج مردمی (PMF) یا حشد الشعبی را تشکیل دادند.

التمیمی می‌گوید: «این نیرویی بود که جلوی پیشروی داعش را گرفت. ایرانی‌ها نیز نقش محوری داشتند، زیرا آن‌ها مشاوران و سلاح‌هایی را فراهم کردند. روس‌ها نیز به کمک آمدند و از دولت عراق و نیرو‌های حشد الشعبی حمایت کردند. از سوی دیگر آمریکایی‌ها کسانی بودند که از گروه‌های تروریستی حمایت می‌کردند و آن‌ها را با سلاح و تجهیزات نظامی تغذیه می‌کردند. دارندگان پاسپورت اروپایی در صفوف داعش می‌جنگیدند. پول از غرب سرازیر می‌شد.»

علی یحیی، تحلیلگر سیاسی و مشاور امور بین‌الملل مستقر در بیروت، تاریخ داعش را به خوبی می‌داند و با ادعا‌های مطرح شده توسط التمیمی موافق است. او می‌گوید: «این اولین بار نیست که آمریکا پیروزی را می‌دزدد و روایت را تغییر می‌دهد. در حالی که واشنگتن تا ژوئن ۱۹۴۴ منتظر بود تا یک جبهه  را باز کند این ارتش سرخ بود که نازیسم را از بین برد،. با این وجود، آن‌ها مدعی پیروزی در آن جنگ شدند و دستاورد‌ها و فداکاری‌های روس‌ها را به حاشیه بردند. در مورد داعش هم همینطور است. »

به گفته یحیی، در سال ۲۰۱۴ دولت عراق به آمریکا نزدیک شد و از آن‌ها خواست تسلیحات مورد نیاز برای مبارزه با شورشیان داعش را تأمین کند. آمریکایی‌ها موافقت کردند اما گفتند که اولین محموله‌ها در سال ۲۰۲۰ می‌رسد. زمانی که عراقی‌ها شرایط واشنگتن را دیدند به سرعت به ایران و روسیه برای کمک متوسل شدند و آن‌ها به درخواست کمک عراقی‌ها پاسخ مثبت دادند. به لطف آن‌ها بود که عراق شروع به شکستن تدریجی داعش کرد. زمانی که آمریکایی‌ها متوجه شدند نیرو‌های عراقی به زودی گروه را نابود خواهند کرد، در نبرد نهایی موصل به نیرو‌های خود پیوستند تا بعداً ادعای پیروزی بر این سازمان را داشته باشند.

این پیروزی در سال ۲۰۱۹ اعلام شد، اما حتی پس از اینکه داعش بیشتر قلمرو خود را از دست داد، متحدان گروه ضربت مشترک به بهانه مبارزه با تروریسم به حملات خود در سوریه و عراق ادامه دادند. التمیمی با آمریکایی‌ها می‌جنگد و از آن‌ها می‌خواهد که کشورش را ترک کنند. او می‌‌گوید «امروز به برکت تلاش قهرمانان ما و مرجع عالی دینی، عراق قادر است هر سازمان تروریستی را از بین ببرد. عراق تحت کنترل دولت است. داعش در حال حاضر متعلق به گذشته است و نمی‌تواند راه خود را به عراق باز کند.»

اما آمار تصویر متفاوتی را نشان می‌دهد. بر اساس داده‌های فرماندهی مرکزی ایالات متحده که در ژانویه ۲۰۲۴ منتشر شد، داعش هنوز به ۲۵۰۰ شبه‌نظامی خود در عراق و سوریه می‌بالد که حدود ۱۰۰۰ نفر از آن‌ها در عراق آزاد هستند. یک گروه غیرانتفاعی به نام پروژه مبارزه با افراط گرایی گزارش داد که تنها در ماه مارس حداقل ۶۹ حمله داعش در سوریه صورت گرفته است.

مشکل متعصبان این است که یک سازمان نیستند، یک‌ایده هستند.  باید یک ترتیب امنیتی در کل منطقه وجود داشته باشد تا این گروه‌ها را تضعیف کند. اما همچنین باید راه حل‌های آموزشی، اجتماعی و اقتصادی برای ریشه کنی تروریسم در دستور کار قرار گیرد. این آموزش در سوریه  می‌تواند آموزش سکولار را تقویت، دین را از دولت جدا و با فساد مبارزه کند.