یادداشتی که در ادامه می‌آید، نوشته‌ای است منتشر شده توسط سایت «نون بوست» که وابسته به بخشی از جوانان اسلام‌گراست. در این یادداشت که به معرفی کتاب‌هایی برای شناخت ایران می‌پردازد، عمدتاً کتاب‌هایی با روایت‌های منتقد نظام معرفی شده‌اند. اگرچه آثاری مانند «سووشون» و آثار بزرگ علوی مربوط به پیش…
یادداشتی که در ادامه می‌آید، نوشته‌ای است منتشر شده توسط سایت «نون بوست» که وابسته به بخشی از جوانان اسلام‌گراست. در این یادداشت که به معرفی کتاب‌هایی برای شناخت ایران می‌پردازد، عمدتاً کتاب‌هایی با روایت‌های منتقد نظام معرفی شده‌اند. اگرچه آثاری مانند «سووشون» و آثار بزرگ علوی مربوط به پیش از انقلاب هستند، برخی دیگر مانند «نامه‌هایی به شکنجه‌گر» یا «زنی از تهران» کتاب‌هایی با رویکرد انتقادی نسبت به روایت رسمی نظام‌اند. نکته جالب توجه این است که در میان آثار معرفی‌شده توسط این نویسنده در سایت اسلام‌گرا، هیچ روایت تاریخی، ادبی یا زنانه انقلابی وجود ندارد؛ که این موضوع ممکن است به دلیل خلأ در چنین کتاب‌هایی باشد، یا مشکلاتی در توزیع آن‌ها وجود داشته باشد، و یا اساساً این سایت و نویسنده نگاهی مثبت از ایران ارائه نمی‌دهند.
ایران، کشوری پنهان در پس لایه‌های تاریخ، سیاست، فرهنگ و دین است؛ سرزمینی که چشم‌ها تنها از شکاف‌های باریک آن را می‌بینند و دست‌ها فقط از میان برگ‌های کتاب لمسش می‌کنند. فهرستی که پیش رو دارید صرفاً مجموعه‌ای از عناوین نیست، بلکه کلیدهایی است برای گشودن دریچه‌ای به چهره‌های گوناگون ایران؛ چهره‌هایی که تاریخ ساخته، روایت‌ها بازگو کرده، سفرها آشکار نموده و آینه‌های ادبیات و داستان بازتاب داده‌اند.
برای شناخت ایران امروز و درک تغییراتی که جامعه پشت سر گذاشته است، باید به ایستگاه‌های تاریخی بازگشت که مسیرش را تعیین کردند: از انقلاب مشروطه در آغاز قرن بیستم تا استقرار جمهوری اسلامی در پایان آن، سپس تلاش‌های اقتصادی در برابر تحریم‌ها در روزگار معاصر، و نهایتاً تصویری که هالیوود از ایران در ذهن جهانیان ساخته است. در این مسیر، کتاب‌های زیر پیشنهاد می‌شوند:
ریشه‌های جمهوری و تاریخ سیاسی ایران
۱. ایران: مطالعه‌ای تاریخی و ژئوپولیتیک – د. جمال واکیم و د. فؤاد خشیش (شرکت المطبوعات، ۲۰۲۰)
بحث و مطالعه‌ای در تاریخ گذشته و معاصر ایران. این کتاب به دوره‌ای تاریخی می‌پردازد که از اواخر قرن نوزدهم و انقلاب مشروطه آغاز شده و تا اوایل قرن بیست و یکم ادامه می‌یابد، زمانی که پایه‌های جمهوری اسلامی مستحکم شد. کتاب به مهم‌ترین تحولات ایران به‌عنوان یک کشور و جامعه در عرصه‌های مختلف سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، جمعیتی و تمدنی می‌پردازد و نقش برجسته‌ترین شخصیت‌های سیاسی، دینی و فکری را نیز مورد بررسی قرار می‌دهد.
۲. دایرة المعارف تاریخ سیاسی ایران – حسن کریم الجاف (الدار العربیه للموسوعات، ۲۰۰۷)
دانشنامه‌ای علمی در چهار جلد که مراحل تاریخ ایران را از اسطوره‌های اولیه، سلسله‌های مقیم و حاکم، تا سقوط شاه و وقوع انقلاب بررسی می‌کند.
۳. اقتصاد مقاوم: ایران از ساخت سفال تا فناوری نانو – صادق النابلسی و زیاد نصرالدین (شرکت المطبوعات، ۲۰۲۰)
چگونه اقتصاد ایران با تحریم‌ها مواجه شد تا در سال ۲۰۱۰ به‌عنوان سومین اقتصاد بزرگ منطقه خاورمیانه شناخته شود؟ چه تدابیر و اقداماتی برای حفاظت از صادرات نفتی خود که حدود ۸۰٪ از صادرات و تقریباً ۶۰٪ از درآمد کشور را تشکیل می‌دهد، اتخاذ کرد؟ و چه طرح‌ها و برنامه‌های ملی اقتصادی برای بخش‌های کشاورزی، صنعتی و سایر حوزه‌ها تدوین شد؟ این کتاب به بررسی تمام این موضوعات می‌پردازد.
۴. ایران؛ انقلاب پنهان – تیری کوفیل (ترجمه: خلیل احمد خلیل) (دار التنویر – دار الفارابی، ۲۰۰۸)
اهمیت استراتژیک ایران تنها زمانی مشخص میشود که با ناآگاهی درباره این کشور مقایسه شود. انقلاب ایران چه پیامدهای واقعی سیاسی، دینی و اجتماعی به همراه داشت؟ جامعه چگونه تغییر کرد و تا چه حد می‌توان نظام حاکم را اسلامی دانست؟
این کتاب، نوشته یک کارشناس فرانسوی در امور ایران، تصویری مستند از کشوری ارائه می‌دهد که سرشار از تضاد است: جامعه‌ای تحت فشار شدید حکومت، همزمان با رشد خواسته‌های دموکراتیک داخلی و افزایش تنش‌ها در حوزه‌های زنان و جوانان.
۵. ایران و هالیوود: قدرت نرم در تصویرسازی از دیگری – حوراء حومانی (دار ریاض الریّس، ۲۰۲۳)
یک مطالعه ارزشمند از نویسنده، روزنامه‌نگار و استاد دانشگاه لبنانی که به بررسی نحوه استفاده آمریکا از قدرت نرم خود، به‌ویژه هالیوود، در شکل‌دهی به تصویر ایران در ذهن افکار عمومی جهانی می‌پردازد. این بررسی شامل تحلیل کمی و کیفی فیلم‌های آمریکایی است که از سال ۱۹۷۹ تا ۲۰۱۶ به‌طور جزئی یا کامل به ایران پرداخته‌اند.
کتاب مهم‌ترین مسائل و موضوعاتی را که فیلم‌های هالیوود درباره ایران مورد توجه قرار داده‌اند، تصاویر و پیام‌هایی که منتقل کرده‌اند و چارچوب‌های نظری آن‌ها را نیز مورد بررسی قرار می‌دهد.
آینه فرد و جامعه (سیره‌ها و خاطرات)
زندگی‌نامه‌ها تنها روایت‌های شخصی نیستند؛ بلکه گواهی‌هایی بر کشمکش نسل‌ها با نظام و جامعه‌اند. ساختار روایی آن‌ها مسیر زندگی یک انسان را در مواجهه با زمان و تجربه‌ها بازتاب می‌دهد و لایه‌های شخصیتی را آشکار می‌کند که با تاریخ گسترده‌تر و جمع بزرگ‌تری هم‌پوشانی دارد. این تجربه‌زیستی، تجربه فردی را به گواهی‌ای زمانی از نویسنده درباره عصرش تبدیل می‌کند. همچنین فضایی برای صراحت و آشکارسازی است، جایی که نویسنده با خود و دیگران روبه‌رو میشود و پیروزی‌ها و شکست‌هایش را بازگو می‌کند تا زندگی او گاهی به متنی قابل تفسیر بدل شود.
ما برای شما سه زندگی‌نامه ایرانی را انتخاب کرده‌ایم که همگی به زبان عربی ترجمه شده‌اند:
۱. نامه‌هایی به شکنجه‌گرم – هوشنگ اسدی (ترجمه: ماجد عاطف) (مرکز المحروسه، ۲۰۲۴)
نامه‌هایی درباره تجربه یک مرد با شکنجه که در آن‌ها با روان انسانی، رنج‌ها و دگرگونی‌های آن آشنا می‌شویم. این اثر روایتگر دیدار دوباره روزنامه‌نگار و مترجم ایرانی، یکی از بنیان‌گذاران انجمن منتقدان سینما و نویسندگان فیلمنامه ایرانی، با شکنجه‌گر خود روی کاغذ پس از ۲۵ سال فاصله است. او از زندگی و دوران زندان خود پر از تناقض‌ها می‌گوید؛ دورانی که در آن دوستی‌ای پشت میله‌ها شکل گرفت با یک روحانی جوان به نام علی خامنه‌ای در دوران حکومت شاه، و سپس بار دیگر پس از انقلاب ایران دستگیر شد. نویسنده امروز در تبعید خود در پاریس زندگی می‌کند و در تأسیس یک وب‌سایت خبری فارسی‌زبان نیز مشارکت داشته است.
۲. کاملیا؛ یک زندگی ایرانی – کاملیا انتخابی‌فرد (ترجمه: اسامه منزلجی) (دار الساقی، ۲۰۱۲)
خاطرات روزنامه‌نگاری ایرانی
۳. ایران بیدار میشود؛ خاطرات انقلاب و امید – شیرین عبادی (ترجمه: حسام عیتانی) (دار الساقی، ۲۰۰۹)
مجموعه خاطرات برنده جایزه نوبل صلح درباره امیدها و سرخوردگی‌های پس از انقلاب.
ایران در چشم‌انداز عرب‌ها (ادب سفرنامه)
ادبیات سفر ترکیبی است از مشاهده و روایت، جایی که مسیر سفر به متنی مکتوب تبدیل میشود و مکان‌ها مانند شخصیت‌هایی زنده از طریق زبان نفس می‌کشند. نویسنده در این سبک تنها به توصیف جغرافیا یا ثبت فواصل بسنده نمی‌کند، بلکه زندگی را چنان که تجربه میشود ثبت می‌کند و به جزئیات کوچکی می‌پردازد که ممکن است از دید کسی که با شتاب نگاه می‌کند پنهان بماند.
این نوع متن به خواننده اجازه می‌دهد در همان مکان خود سفر کند و جهان را از منظر شخصی بازسازی کند؛ جایی که شگفتی و کشف، برداشت‌های فردی و واقعیت‌های ملموس با هم ترکیب می‌شوند. در ادامه، منابعی ارائه شده که شما را با دو بال از کاغذ به سفر به ایران می‌برد:
۱. زنی عرب در ایران؛ ایرانیان آن‌گونه که نمی‌شناختیم – ندى الأزهری (دار الساقی، ۲۰۲۴)
نویسنده و منتقد سینمایی سوری-فرانسوی در سفرهای متعدد به ایران، چهار سال متوالی در این کشور زندگی کرده است، در این مدت دوستانی پیدا کرده، مقداری فارسی آموخته و ایران را از نگاه زنان دیده است.
او در کتابش تجربه‌های زندگی روزمره را بازگو می‌کند، به‌گونه‌ای که ایران به قالب کلیشه‌ها و تعمیم‌های ساده فرو نریزد، و مهم‌ترین رمانها، فیلم‌ها، نویسندگان و کارگردانانی را معرفی می‌کند که برای آشنایی با ایران نباید از آن‌ها غفلت کرد.
کتاب از ما می‌پرسد: ایرانی‌ها چه کسانی هستند؟ چگونه رفتار و فکر می‌کنند؟ چه چیزهایی را دوست دارند؟ احساسات خود را چگونه نشان می‌دهند؟ و در رفتار روزمره چگونه ما را شگفت‌زده می‌کنند؟
۲. خاطرات ایرانی – عادل حبه (منشورات المتوسط، ۲۰۱۷)
این کتاب برنده جایزه ابن بطوطه در زمینه ادبیات سفر شده و بخشی از مجموعه ادبیات خاطرات روزانه است. در آن، نویسنده عراقی سفر خود به ایران را در قالب مأموریتی سازمانی طی فعالیت مخفیانه حزب کمونیست عراق روایت می‌کند. داستان از بیروت آغاز میشود، به مسکو می‌رود و سپس وارد ایران شده، شهرهای مختلف آن را می‌پیماید و در نهایت به زندان ختم میشود.
نویسنده تصویری جامع و چندلایه از واقعیت ایران ارائه می‌دهد؛ تصویری که ابعاد سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی کشور را در طول زندگی او در اوایل دهه ۱۹۶۰ بازتاب می‌دهد.
۳. ایران در نگاه یک روزنامه‌نگار عرب – حمدی العطار (دار أمل الجدیده، ۲۰۱۶)
این کتاب مجموعه‌ای طولانی از مقالات یک روزنامه‌نگار و رمان‌نویس عراقی در روزنامه «الزمان» عراق درباره کشور همسایه را در بر می‌گیرد. نویسنده در این آثار بر اساس سفرهای متعدد خود به ایران، از جنوب کشور، از جمله مناطق خوزستان و اهواز، تا شهرهای حاشیه دریای خزر و مرز ترکیه را پوشش می‌دهد، از کوه‌ها عبور می‌کند، از رودخانه‌ها میگذرد و در دشت‌ها و دره‌ها سکونت می‌گزیند.
میان واقعیت و خیال (رمان و داستان)
در ادامه، چهار اثر داستانی شامل رمان و داستان کوتاه برای شما معرفی شده است:
۱. مادر عزیزم… چه خبر! – علی‌اشرف درویشیان (ترجمه: د. احمد موسى) (منشورات الربیع، ۲۰۲۵)
مجموعه داستانی انتقادی از فقر، تبعیض و باورهای مذهبی.
۲. سووشون (تراژدی ایرانی) – سیمین دانشور (ترجمه: د. احمد موسى) (منشورات الربیع، ۲۰۲۲)
این اولین رمان زنانه در ایران است که برخی آن را معیاری برای سنجش ادبیات فارسی میدانند. داستان در شهر شیراز و در سالهای پایانی جنگ جهانی دوم میگذرد و فضای اجتماعی حاکم بر دورهٔ بین سالهای ۱۹۴۱ تا ۱۹۵۶ و زندگی اربابرعیتی در دوران اشغال ایران توسط انگلیس را به تصویر میکشد. این اثر برای اولین بار در سال ۱۹۶۹ منتشر شد و تا سال ۲۰۲۱ به چاپ بیست و هشتم رسیده است. این کتاب یکی از پرمخاطبترین رمانها در ایران محسوب میشود و به ۱۷ زبان نیز ترجمه شده است.
۳. چشم‌هایش – بزرگ علوی (ترجمه: د. احمد موسى) (منشورات الربیع، ۲۰۲۰)
رمانی سیاسی – اجتماعی درباره استبداد و فساد در دوران پهلوی.
۴. زنی از تهران – فریبا وفی (ترجمه: د. احمد موسى) (منشورات الربیع، ۲۰۰۲)
روایتی زنانه از زندگی و دغدغه‌های اجتماعی زنان ایرانی.
جمع‌بندی
خواندن ایران از خلال این چهار دروازه – تاریخ سیاسی، خاطرات فردی، سفرنامه‌ها و ادبیات داستانی – ما را به موزاییکی از انسان‌ها، قصه‌ها و رخدادها می‌رساند. ایران کشوری است که از باغ‌های شعر، دهلیزهای سیاست و میراث حافظه تاریخی‌اش به جهان می‌نگرد؛ و همچنان در انتظار کسی است که آن را بشناسد.
منبع : نون بوست
مطالب مرتبط
«معرفی کتاب: «استقرار پایدار اسلام در ترکیه
بازگشت زندگی به پالمیرا
روایتی عربی از سنتی ایرانی؛ تاریخ چای در ایران
