با نزدیک شدن سال تحصیلی جدید در یمن، هزاران دانش‌آموز با چالش‌های بی‌سابقه‌ای ناشی از جنگ مداوم از سال ۲۰۱۵ مواجه هستند. در حالی که مدارس مدرن و مجهز در شهرها موجودند، دانش‌آموزان روستاها مجبورند تحصیلات خود را در کلاس‌های ابتدایی ساخته شده از گل و کاه ادامه دهند؛ صحنه‌ای که بازتابی از حجم چالش‌های آموزشی و نبود زیرساخت‌های اساسی است. همچنین کمبود کتاب و ابزارهای آموزشی و تأثیر پذیری کلاس‌ها از عوامل آب و هوایی مانند باران، گرمای شدید و باد بر چالش‌ها افزوده است. معلمان زن و مرد با چالش‌های دوچندان برای تضمین ادامه تدریس روبرو هستند، در حالی که خانواده‌ها تلاش می‌کنند حق تحصیل فرزندانشان را در میان آوارگی، بی‌ثباتی مسکن و محدودیت حمایت مالی و لجستیکی تامین کنند.

دانش آموزان زیر خیمه‌ها

در منطقه سهده شهرستان قعطبه استان ضالع، مریم (۱۲ ساله) در کلاسی از خیمه‌ نشسته است که سقفی سوراخ دارد و به سختی او را از آفتاب محافظت می‌کند، اما در برابر باران و سرما ناتوان است. مریم می‌گوید: "گاهی از شدت گرما نمی‌توانم تمرکز کنم و گاهی دیگر از سرما می‌لرزم، در فصل باران دفترهایمان را بالای سرمان نگه می‌داریم تا خیس نشوند، اما اغلب موفق نمی‌شویم و آنچه نوشته‌ایم از بین می‌رود.

مدرسه‌ی او شبیه هیچ مدرسه‌ی دیگری نیست؛ نه دربی، نه پنجره‌ای و نه صندلی‌های راحتی دارد، تخته سیاه چوبی قدیمی است و معلمان با تکه‌های کوچک گچ شکسته روی آن می‌نویسند.

مریم اضافه می‌کند: "من اینجا همه چیز را از دست داده‌ام، حتی دیوارهایی که از بچه‌ها در مدارس دیگر محافظت می‌کنند، شنیده‌ام که مدارسی با کتابخانه و کامپیوتر وجود دارند، در حالی که ما فقط آرزوی سقفی را داریم که باران از آن نشت نکند."

با وجود این واقعیت تلخ، قلب این دختر کوچک پر از امید است، او آرزو دارد که پزشک شود تا کودکان روستایش را که اغلب به دلیل سرما و باران بیمار می‌شوند، درمان کند و می‌گوید: "می‌خواهم جایی برای یادگیری داشته باشم بدون اینکه از باران یا باد بترسم." و درباره راز پافشاری‌اش بر یادگیری می‌گوید: "چون نمی‌خواهم جاهل بمانم، مادرم همیشه می‌گوید که آموزش تنها سلاحی است که داریم، بنابراین هر روز می‌روم، حتی اگر راه گل آلود باشد و باران ما را غرق کند."

پیتر هاوکینز، نماینده یونیسف در یمن پیشتر هشدار داده بود که حدود ۴.۵ میلیون کودک یمنی که از تحصیل بازمانده‌اند، بمب ساعتی هستند که آینده کشور را تهدید می‌کنند. مدارس آسیب دیده، جایی است که کودکان مجبورند در شرایط بسیار سخت روی زمین بنشینند، اما این کودکان را از اصرار بر یادگیری باز نداشته است که نشان‌دهنده میل عمیق آنها به ادامه تحصیل با وجود مشکلات عظیم است.

معلمان در قلب رنج

در کلاس‌های ابتدایی، معلمان زن و مرد با وجود دشواری‌های شرایط آب و هوایی و کمبود تجهیزات، به آموزش کودکان یمنی ادامه می‌دهند و نشان می‌دهند که فداکاری در آموزش به امیدی برای کودکان و مقاومتی خاموش در برابر پیامدهای جنگ تبدیل شده است.

رحاب حمید، معلم در مدرسه‌ی شهید اکرم الصیادی تأکید کرد که تدریس در کلاس‌های ساخته شده از کاه و گل، تجربه‌ای بسیار دشوار است و اشاره کرد که بارش باران بر دانش‌آموزان در حین درس از سخت‌ترین موقعیت‌ها است، زیرا اغلب منجر به غیبت برخی دانش‌آموزان در روز بعد به دلیل بیماری می‌شود.

او در گفتگو با "نون بوست" توضیح داد که نبود ابزارهای آموزشی و کتاب‌های درسی مانع بزرگی است، به خصوص که اکثر دانش‌آموزان از اقشار به حاشیه رانده شده و آواره هستند و والدین آنها قادر به خرید کتاب نیستند، بنابراین معلم مجبور است برنامه‌های درسی را ساده کند، خلاصه‌هایی تهیه کند و ابزارهای آموزشی جایگزین را با استفاده از مواد ساده و در دسترس بسازد.

او بیان کرد که به صورت داوطلبانه و بدون حقوق کار می‌کند که فشارها را بر او بیشتر می‌کند زیرا او یک آواره است و در خانه‌ای اجاره‌ای زندگی می‌کند که وضعیت را چالش برانگیزتر می‌کند. با این حال، او از پافشاری کودکان بر تحصیل شگفت‌زده شد و این اصرار را بازتابی از اشتیاق آنها به یادگیری و باورشان به اهمیت آن در زندگی و آینده‌شان دانست.

او اشاره کرد که ادامه روند آموزشی در چنین شرایطی نیازمند ساخت مدارس ایمن است که دانش‌آموزان را از سختی آب و هوا محافظت کند و فراهم کردن ابزارهای آموزشی و بازی، همراه با حمایت مالی و انگیزه‌هایی برای معلمان تا بتوانند رسالت آموزشی خود را به طور مؤثر انجام دهند.

یمن سال‌هاست که با بحران آموزشی شدیدی روبروست که با توقف حقوق بیش از دو سوم معلمان از سال ۲۰۱۶ تشدید شده است. بسیاری از معلمان مجبور به توقف تدریس و جستجوی منابع درآمد جایگزین شده‌اند. علاوه بر این، کمبود شدید معلمان زن، شکاف جنسیتی در مدارس را افزایش داده و کودکان را از حق اساسی خود در آموزش محروم کرده و چالش‌های پیش روی سیستم آموزشی کشور را پیچیده‌تر کرده است.

چالش‌های سنگین معلمان زن

در مناطق دورافتاده و اردوگاه‌های آموزشی موقت، معلمان زن با دشواری‌های فراوانی برای ادامه روند آموزش روبه‌رو هستند. تغرید المنصوب، معاون مدرسه‌ی شهید اکرم الصیادی در شهرستان قعطبه می‌گوید که نبود ساختمان آموزشی مشکل بزرگی است؛ چراکه دانش‌آموزان و معلمان سال‌هاست به چادرهای ساده‌ای وابسته‌اند که با هر بارش یا وزش باد فرو می‌ریزند.

او در گفت‌وگو با «نون بوست» توضیح می‌دهد که مدیریت و کادر آموزشی حتی ابتدایی‌ترین امکانات را ندارند؛ نه دفتر اداری و نه کتابخانه. تنها یک بشکه آهنی زنگ‌زده که یکی از اهالی آن را پس از جوشکاری به شکل کمد درآورده و اهدا کرده است. معلمان حتی گچ تخته سیاه را از جیب خود می‌خرند.

المنصوب به ازدحام دانش‌آموزان در اردوگاه‌ها اشاره می‌کند و می‌گوید: گرد و غبار، گرما و باران موجب بیماری‌هایی مانند آسم و غش در میان دانش‌آموزان و معلمان شده و نبود لوازم ضروری عملاً آموزش را مختل می‌کند. او می‌افزاید: دانش‌آموزان این اردوگاه‌ها اغلب از میان یتیمان، آوارگان، محرومان و فقرا هستند. بسیاری از آنها به دلیل نداشتن لوازم تحصیل یا فقر، روزها یا هفته‌ها از کلاس‌ها غیبت می‌کنند. سر و صدا و نبود امنیت نیز اوضاع را بدتر کرده است.

به گفته او، گاهی شرایط آب‌وهوایی چنان سخت می‌شود که مدیریت مجبور است کلاس‌ها را متوقف کرده و دانش‌آموزان را زیر سایه درختان یا کنار ساختمان‌ها جمع کند، و در مواردی چاره‌ای جز تعطیلی باقی نمی‌ماند. با وجود این مشکلات، خانواده‌ها تلاش می‌کنند هرچه در توان دارند برای پشتیبانی از آموزش ارائه دهند؛ برخی مادران حتی هدایای کوچک و نمادین به معلمان می‌دهند.

المنصوب درباره وضعیت دختران می‌گوید: آنان با مشکلاتی مضاعف مانند ازدواج زودهنگام، مسئولیت‌های خانه و نبود سرویس بهداشتی مواجه‌اند و همین امر بعضی خانواده‌ها را وادار می‌کند که دخترانشان را از ادامه تحصیل بازدارند. او در پایان سخنانش خطاب به دولت و سازمان‌های امدادی خواستار ساخت مدرسه‌ای با زیرساخت‌های مقاوم، تأمین بودجه و لوازم اساسی و حمایت از معلمان داوطلب شد؛ کسانی که در سخت‌ترین شرایط بار آموزش را به دوش می‌کشند.

مدارس از دسترس خارج شده

از زمان آغاز جنگ در مارس ۲۰۱۵ تاکنون حدود ۲۹۱۶ مدرسه ـ یعنی یک‌چهارم کل مدارس کشور ـ تخریب یا آسیب دیده و یا به کاربری‌های غیر آموزشی اختصاص یافته‌اند. این وضعیت میلیون‌ها کودک را مستقیم تحت تأثیر قرار داده و شمار زیادی از آنها را از تحصیل محروم کرده است.

عبدالباسط المرح، مدیر آموزش و پرورش ولسوالی قعطبه، می‌گوید: «تعداد مدارسی که از خدمت خارج شده‌اند به ده مدرسه رسیده است؛ برخی به‌طور کامل ویران شده و برخی دیگر در خطوط درگیری قرار دارند، به‌گونه‌ای که دسترسی به آنها ممکن نیست.» او ادامه می‌دهد: «جنگ بسیاری از خانواده‌ها را آواره کرده و فشار بر مدارس مناطق میزبان را دوچندان ساخته است. شمار دانش‌آموزان به حدی رسیده که ظرفیت مؤسسات آموزشی پاسخگو نیست.»

به گفته المرح، حدود پنج هزار دانش‌آموز به دلیل تعطیلی یا صعب‌العبور بودن مدارس از تحصیل بازمانده‌اند. همچنین از سال ۲۰۱۶ حقوق بیش از دو سوم معلمان پرداخت نشده است. این امر موجب شد بسیاری تدریس را رها کرده و دنبال شغل دیگری بروند. کمبود شدید معلمان زن هم فاصله جنسیتی را بیشتر کرده است. او تأکید می‌کند: «جامعه محلی و شوراهای والدین نقش کلیدی در پشتیبانی از آموزش دارند، اما مشکلات مالی و اجرایی بزرگ‌ترین موانع روزمره هستند.»

تهدیدی علیه یک نسل کامل

نهادهای بین‌المللی و داخلی بارها هشدار داده‌اند که فروپاشی آموزش، خطر نابودی یک نسل کامل را در پی دارد. آنها می‌گویند بحران‌های تو در تو میلیون‌ها کودک را در معرض ترک تحصیل قرار داده است. در کنفرانس شرکای یمن در کوالالامپور، آموزش به‌عنوان یک مسئولیت انسانی و اخلاقی مطرح شد و همه سازمان‌ها به اقدام فوری فراخوانده شدند.

دکتر علی العباب، معاون وزیر آموزش و پرورش، به «نون بوست» می‌گوید: «جنگ بیش از ۳۵۰۰ مدرسه را آسیب زده، حدود ۴۰۰ مدرسه به‌طور کامل ویران شده‌اند و صدها مدرسه دیگر به مراکز اسکان آوارگان یا پایگاه نظامی بدل شده‌اند.» به گفته او، بیش از ۵۰۰ مرکز آموزشی در حال حاضر به چادر و امکانات ابتدایی متکی هستند، به‌ویژه در روستاها و اردوگاه‌های آوارگان. او هشدار می‌دهد که این رقم با ادامه جنگ و کمبود بودجه باز هم افزایش خواهد یافت.

العباب از اقداماتی چون ایجاد کلاس‌های موقت، حمایت از طرح‌های آموزشی اضطراری، تقویت آموزش جامعه‌محور و بازسازی مدارس خبر می‌دهد. با این حال، نبود محیطی امن، باعث کاهش ثبت‌نام و افزایش ترک تحصیل شده است؛ در برخی مناطق، به‌ویژه میان دختران و آوارگان، میزان ترک تحصیل به بیش از ۳۰ درصد رسیده است.

او ضمن قدردانی از معلمانی که با وجود قطع حقوق به تدریس ادامه می‌دهند، تأکید می‌کند که هماهنگی‌هایی برای پرداخت حقوق معوقه و بهبود شرایط آنها در حال انجام است. وی از جامعه جهانی خواست تا برای بازسازی مدارس و پرداخت حقوق معلمان یاری برسانند و افزود: «آموزش در یمن به مرحله‌ای بحرانی رسیده که آینده یک نسل را تهدید می‌کند. سرمایه‌گذاری در آموزش در واقع سرمایه‌گذاری در صلح و توسعه است و نخستین خط دفاعی در برابر جهل و افراط‌گرایی.»

سازمان «نجات کودکان» نیز هشدار داده است که آموزش در یمن در آستانه فروپاشی است. به گفته این سازمان، حدود ۴.۵ میلیون کودک ـ یعنی دو نفر از هر پنج کودک ـ همچنان از مدرسه بازمانده‌اند؛ این در حالی است که از سال ۲۰۲۲ شدت درگیری‌ها کمتر شده است.

علت این وضعیت، پیامدهای جنگ مداوم، بحران اقتصادی، هزینه‌های بالای تحصیل و شرایط آوارگی است؛ شرایطی که کودکان آواره را بیش از دیگران در معرض ترک تحصیل قرار می‌دهد. این سازمان تأکید کرده است که ادامه چنین وضعیتی خطری جدی برای آینده کشور خواهد بود و بازسازی آن را دشوارتر می‌کند.

منبع : نون پست