پایان منازعه میان ترکیه و مصر به خاطر چیست؟

سفر رئیس جمهور رجب طیب اردوغان به مصر در 14 فوریه، نقطه عطف روابط دیپلماتیک بین دو کشور بود، آن‌هم در دوره‌ای که اختلاف سیاسی و ایدئولوژیک دو طرف به ده سالگی خود رسیده بود.

دیدار رهبران دو کشور به یک طیف از منازعات خاورمیانه پایان داد. این طیف از منازعات با منازعه بین اردوگاه کشورهای عربی به رهبری عربستان سعودی و طرفدار غرب که شامل امارات متحده، مراکش و اردن با کشورهای موسوم به «محور مقاومت» به رهبری ایران که از حزب الله لبنان، انصارالله یمن ، دولت سوریه و گروه‌های مقاومت عراقب تشکیل شده بود، متمایز بود.

در این محور ترکیه، قطر و جنبش‌ها و احزاب سیاسی که ریشه در اخوان المسلمین و اسلام سیاسی بود، حضور داشتند. تنازعات در این محور، پس از بهار عربی در سال 2011 به اوج خود رسید. اردوغان آخرین بار در سال 2011 به قاهره سفر کرده بود، زمانی که او برای سخنرانی در اجلاس اتحادیه عرب آماده می‌شد، در حالی که هنوز تعداد زیادی از مردم مصر سرنگونی رئیس جمهور قدیمی‌شان، حسنی مبارک، را جشن می‌گرفتند.

در آن زمان، سیسی یک افسر ناشناخته اما قدرت‌مند در ارتش و عضو شورای عالی نیروهای مسلح بود، که پس از برکناری مبارک در سال 2011 قدرت را در مصر به دست گرفت. او در سال 2013 از سایه بیرون آمد و طی یک کودتا، محمد مرسی، رئیس جمهور منتخب  را برکنار و زندانی کرد.

چند ماه پس از کودتا و در نوامبر 2013، روابط دیپلماتیک بین مصر و ترکیه کاهش یافت. در آن زمان، اردوغان در محکوم‌کردن این کودتا پیشرو بود. او حامی گروه اخوان المسلمین ومخالفان اسلام‌گرای مصری بود و به فعالان این گروه‌ها اجازه داد تا ایستگاه‌های تلویزیونی را در ترکیه راه اندازی کنند. مقامات مصری نیز به طور ناگهانی سفر برنامه ریزی شده اردوغان به نوار غزه را که قرار بود از طریق مرز سینا صورت پذیرد، لغو کرد.

در سال 2017، کشورهای عربی خلیج فارس با همکاری مصر و به دلیل جاه طلبی‌های ژئوپلیتیک و حمایت از جریانات اسلام سیاسی، محاصره بی سابقه‌ای را علیه قطر آغاز کردند. ترکیه در این میان نه تنها با حمل و نقل مواد اضطراری بلکه با اعزام نیروهای اضافی و گسترش همکاری‌های امنیتی به کمک دوحه آمد.

پس از مرگ مرسی در زندان در سال 2019 ، روابط بین قاهره و آنکارا تیره‌تر شد. اردوغان سیسی را «ظالم» توصیف کرد و او را به نقش مستقیم در مرگ رئیس جمهور برکنار شده که در دادگاه به دلیل حمله قلبی جان خود را از دست داد، متهم کرد. اردوغان گفت: «آن‎‌ها آنقدر ترسو هستند که حتی نمی‌توانند جسد او را به خانواده‌اش تحویل دهند.» در همین حال، مقام‌های مصری ترکیه را به حمایت از گروه‌های تروریستی متهم کردند.

این شکاف بر تجارت تاثیر گذاشت. صادرات ترکیه به مصر در سال 2017 به پایین ترین سطح دوازده ساله خود و به حدود 2.3 میلیارد دلار کاهش یافت، در حالی که صادرات مصر به ترکیه در سال 2015 به پایین ترین سطح دوازده ساله 1.2 میلیارد دلار کاهش یافت.

ترکیه و مصر، با همکاری متحدین خود، خود را در دو طرف مخالف درگیری‌های مسلحانه و مبارزات سیاسی در سراسر خاورمیانه و شمال آفریقا یافتند. آنکارا از شورشیان سوریه حمایت کرد، در حالی که سیسی به دنبال کاهش تنش با رئیس جمهور اسد بود. ترکیه به دنبال تعامل با ایران بود، در آن‌زمان شرکای سعودی و امارات متحده عربی قاهره، با حمایت دونالد ترامپ، رئیس جمهور وقت آمریکا، در خط مقدم مقابله با تهران بودند.

اما جنگ داخلی لیبی خطرناک ترین و قاطعانه ترین میدان نبرد بین محور تحت رهبری عربستان سعودی و اردوگاه ترکیه بود. قاهره و ابوظبی سلاح‌ها، نیروهای نظامی و همچنین نیروهای نظامی واگنر روسیه را به دولت شرقی با فرماندهی خلیفه حفتر منتقل کردند. ترکیه با حمایت مالی احتمالی قطر و به طور آشکار، سلاح و مشاوران نظامی را برای کمک به دفاع از دولت مستقر در طرابلس، که شامل عناصر شاخه لیبی اخوان المسلمین و مخالف حفتر بودند، اعزام کرد. در لیبی بود که ترکیه برای اولین بار با موفقیت هواپیماهای بدون سرنشین معروف بایراکتار را به کار گرفت.

سیسی در حالی که در دیدار  ماه فوریه در کنار اردوغان بود اذعان داشت که از این «دوره فعلی آرامش» در منطقه استقبال می‌کند. چند روز پس از دیدار اردوغان با سیسی در 14 فوریه، ترکیه شهروندی ترکیه را از محمود حسین ، رهبر سابق شاخه اخوان المسلمین، همسرش و پنجاه عضو دیگر این سازمان، سلب کرد.

ادامه یافتن دشمنی به هر دو کشور آسیب می‌رساند. با کاهش تنش‌ها ، تجارت دوباره رشد کرد. صادرات ترکیه به مصر در سال 2021 به 4.5 میلیارد دلار افزایش یافته است که 43 درصد نسبت به سال قبل و در سال 2022 به 4.5 میلیارد دلار افزایش یافته است. صادرات مصر به ترکیه از 2 میلیارد دلار در سال 2018 به بالاترین رکورد یعنی 3.7 میلیارد دلار در سال 2022 افزایش یافت.

احیای روابط با مصر، احتمالا برای نزدیک شدن به امارات متحده عربی و عربستان سعودی و همچنین دسترسی به نقدینگی آن‌ها در میان بحران اقتصادی ترکیه فهم می‌شود. اردوغان در جریان دیدار خود در مصر اشاره داشت که دو کشور متعهد به دو برابر کردن حجم تجارت خود شده‌اند. او از همکاری در پروژه‌های دفاعی و انرژی، از جمله ذخایر گاز مدیترانه شرقی صحبت کرد.

لرزه های زلزله سال 2011 مدت ها پیش از بین رفته است. منطقه در وضعيت کسل کننده‌ و تحت سلطه‌ي خودکامه‌ها قرار گرفت است. اردوغان و سیسی هر دو به حمایت خود از قضیه فلسطین در میان حمله اسرائیل به غزه اشاره کردند اما بعید است که دو کشور گام های جسورانه‌ای در این زمینه بردارند.