صدای مقاومت در سایه سکوت؛ الأزهر، محمد علیش و بحران امروز

هفته گذشته،الأزهر، به عنوان مهم‌ترین نهاد دینی اهل سنت، بیانیه‌ای تند و قاطع علیه جنایت‌های رژیم صهیونیستی صادر کرد؛ بیانیه‌ای که تنها پس از چند ساعت، ناگهان حذف شد. این اقدام ناگهانی، موجی از گمانه‌زنی‌ها و شایعات را برانگیخت؛ آیا فشارهای سنگین رژیم صهیونیستی بر دولت مصر باعث این عقب‌نشینی شده است؟

الازهر، این مرجع بزرگ دینی، امروز بیش از هر زمان دیگری در معرض یک آزمون اخلاقی و دینی سخت قرار گرفته است. پرسشی تلخ و بی‌رحمانه مطرح می‌شود: آیا در میان علمای این نهاد، کسی هست که حاضر باشد برای خدا و حق، در برابر وضعیت موجود مصر بایستد؟ کسی که حتی جان خود را برای این آرمان فدا کند؟ آیا در دل الأزهر، هنوز صدای آزادی‌خواهی باقی مانده است؟

تاریخ الأزهر اما چهره‌ای درخشان در این زمینه دارد؛ مردی به نام شیخ محمد علیش

در اواخر قرن نوزدهم، مصر زیر سایه سنگین سلطه خارجی و حکومتی فاسد، درگیر تحولات عمیقی بود. ناصرالدین عرابی افسر جوان و ملی‌گرایی که انقلابش به نام او شناخته شد، قیامی علیه ظلم و نفوذ بیگانه آغاز کرد. عرابی و یارانش به دنبال اصلاحات سیاسی، عدالت اجتماعی و استقلال واقعی برای مصر بودند؛ رویایی که مورد حمایت گسترده مردم و حتی بخشی از ارتش قرار گرفت. اما این نهال امید، با مداخله نظامی بریتانیا در سال ۱۸۸۲ خرد شد و مصر سال‌ها زیر اشغال ماند.

در آن دوران سرنوشت‌ساز، گروهی از علمای الأزهر که طرفدار انقلاب عرابی بودند، به اتهام حمایت از قیام زندانی و محاکمه شدند. در میان آن‌ها، چهره‌هایی چون شیخ محمد علیش، پسرش شیخ عبد الرحمن علیش، شیخ حسن العدوی و شیخ محمد ابو العلا الخلفاوی حضور داشتند؛ کسانی که با افکار و بیانات پرشور خود، آتش انقلاب را روشن نگه داشتند و با خطابه‌ها و اشعار انقلابی، مردم را بیدار کردند.

محمد علیش، که در میان مصری‌ها به «بعلیش» معروف بود، از فقهای بزرگ مالکیه به شمار می‌رفت. او فتوا داد که جهاد علیه اشغالگران انگلیسی واجب است. این موضع قاطع هزینه سنگینی داشت؛ در حالی که بیش از نود سال داشت و در ماه رمضان روزه بود، توسط انگلیسی‌ها زندانی و در همان زندان درگذشت. شهادتش، سندی ماندگار بر پایبندی به ایمان و مقاومت در برابر ظلم بود.

حال، در روزگاری که الأزهر در برابر فشارها و چالش‌های سیاسی و اخلاقی ایستاده است، آیا می‌توان بار دیگر روح محمد علیش را در میان علمای امروز دید؟ آیا آزاده‌ای هست که از حق دفاع کند و شعله مقاومت را روشن نگه دارد؟ تاریخ بارها به ما نشان داده که صدای عدالت، هرگز خاموش نمی‌ماند.