رومی های ایرانی و سهم آنها در فرهنگ ایرانی

علی‌رغم وضعیت نامساعد فارس‌های رومی‌، که در ایران به عنوان کولی‌های فارسی نیز شناخته می‌شوند و اغلب به آن‌ها بی‌احترامی می‌شود، واقعیت آن‌ها تا حد زیادی ناگفته است. فارس‌های رومی‌ سهم بسزایی در توسعه فرهنگ ایرانی داشته‌اند و برخلاف باور عمومی محلی، گروهی بیگانه نیستند که در داخل ایران زندگی می‌کنند.

حضور مردم فارس‌رومی‌در ایران توسط بسیاری از ایرانیان به عنوان نقطه بحران یا چالش اجتماعی در نظر گرفته می‌شود. مطالعات نشان می‌دهد که مردم فارس‌های رومی‌ از نژاد هندی هستند و زبان آن‌ها متعلق به گروه زبان هندی است. علاوه بر این، ویژگی‌های ژنتیکی آن‌ها را می‌توان به شبه قاره هند مربوط کرد.

منابع تاریخی ایران، که قدمت آن‌ها به بیش از ۱۵۰۰ سال و به پایان دوران ساسانیان بازمی‌گردد، بیان می‌کنند که بهرام پنجم، معروف به بهرام گور، پانزدهمین پادشاه ساسانی، هزاران نوازنده و رقصنده را از هند به ایران آورده است. ابوالقاسم فردوسی (۳۲۹-۴۱۸ هجری قمری)، شاعر مشهور ایرانی، در کتاب شاهنامه خود نوشت: بهرام گور به آن‌ها گندم، گاو و الاغ داد تا بتواند از آن‌ها به عنوان کارگر و برده کشاورزی کار بکشد اما آن‌ها هرگز تن به این کار ندادند. آن‌ها از گندم و گاو استفاده کردند و فقط از الاغ‌ها استفاده‌ای نکردند. بهرام سپس به آن‌ها دستور داد که بر روی الاغ‌ها سوار شوند، به سراسر کشور سفر کنند و شادی را از طریق آواز خواندن و رقصیدن برای مردم گسترش دهند.

مطالعه دیگر از ایران نشان می‌دهد که جدایی و مهاجرت مردم فارس‌رومی‌ همزمان با حمله سلطان محمود غزنوی به هند بوده است. برخی از مورخان نیز بر این باورند که شاه دوم ساسانی، شاپور اول، هزاران کولی را از کابل به استان خوزستان در جنوب غربی ایران برای کار در ساخت پل شادروان در شهر شوشتر آورده است.

گزارش‌های تاریخی از اروپا نشان می‌دهد که افرادی با ویژگی‌ها و ویژگی‌های مشابه مردم فارس رومی در این دوره به اروپا مهاجرت کرده‌اند. تجزیه و تحلیل ژنتیکی رومیان ایران قطعاً ارتباط آن‌ها با رومیان در کشور‌های دیگر را نشان می‌دهد.

پارسیان رومی در طول تاریخ خود و تاریخ توسعه اولیه صنعتی ایران به دلیل پذیرش شغل‌های مرتبط با طبقات پایین نقش مهمی در توسعه فرهنگی ایران داشته‌اند. آن‌ها نقش‌هایی مانند آهنگر را بر عهده گرفتند و خدمات پزشکی خاصی مانند کشیدن دندان یا ختنه و همچنین حلاق و سایر حرفه‌هایی را که در آن زمان در مرتبه پایینی قرر داشتند را ارائه دادند. در واقع اعتقادات ایرانی و مذهب رسمی زرتشتی آن دوران، برخی از این مشاغل را ناپاک می‌دانستند و معتقد بودند که خلوص یک فرد مذهبی را آلوده می‌کنند. ممکن است حضور رومیان در ایران باستان به نظام اجتماعی و مذهبی که در آن زمان وجود داشت، نسبت داده شود.

در دوران مدرن، با پیشرفت صنعت و خدمات پزشکی، بیشتر حرفه‌های سنتی روم اهمیت خود را از دست داده‌اند. در نتیجه، بسیاری از فارس‌های رومی‌ حرفه‌های دیگری را به کار گرفته‌اند. این تغییر می‌تواند توضیح دهد که چرا برخی از آن‌ها به سرقت یا فحشا روی آورده‌اند.

شاید مهمترین سهم فرهنگی رومیان فارسی، نقش آن‌ها در حفظ موسیقی مردمی ایران بوده است. زندگی موسیقی مردم ایران به این گروه بستگی داشته است، به ویژه در دوره‌هایی که موسیقی و فعالیت‌های موسیقی ممنوع بود. رومیان فارسی به دلیل عدم پایبندی به هنجار‌های مذهبی و اجتماعی، تمرین موسیقی خود را ادامه دادند. در نتیجه، مشهورترین نوازندگان در خراسان شمالی، مازندران، سیستان و بلوچستان و سایر استان‌ها، عمدتاً از ریشه رومانی فارسی هستند.

در تاریخ معاصر ایران و به ویژه در جریان اصلاحات اجتماعی-اقتصادی در زمان محمدرضا پهلوی، اجرای اصلاحات اراضی کشاورزی تحرک اجتماعی و جغرافیایی رومیان فارس را تسریع کرد. این امر اعضای جامعه را قادر ساخت تا سبک زندگی خود و هویت اجتماعی خود را تغییر دهند و در جامعه اصلی ادغام شود.

امروزه جامعه فارس‌های رومی‌ بسیار کوچکتر از گذشته است. خیلی‌ها دیگر با قوم‌های حاشیه نشین خود ارتباط ندارند. بسیاری با گروه‌های اجتماعی و قومی دیگر ادغام شده‌اند، شهروندی ایران را به دست آورده‌اند و وارد حرفه‌های محترم از جمله در سیاست، پزشکی و قانون شده‌اند و کلیشه‌های منفی را به چالش ‌کشیدند.

در حال حاضر، اعضای این جامعه را می‌توان در استان‌های خراسان (شمال شرقی ایران)، چهارمحال و بختیاری (غرب)، کردستان (غرب)، آذربایجان (شمال غربی)، لرستان (غرب)، مازندران (شمال)، گرگان (شمال)، خوزستان (جنوب غربی)، قم (مرکزی)، فارس (مرکزی)، تهران (شمال)، کرمان (مرکزی)، سیستان و بلوچستان (جنوب شرقی)، بوشهر (جنوب) و هرمزگان (جنوب) یافت.

قرن‌ها است که ایرانیان به سرعت جمعیت کولی‌های محلی خود را با کلیشه‌های منفی مرتبط می‌کنند، با این حال، این گروه به طور قابل توجهی به حفاظت و توسعه بخش‌های مختلف در ایران، به ویژه موسیقی قومی ایرانی کمک کرده است.