سینما در یمن سابقه‌ای بیش از یک قرن دارد و آغاز آشنایی مردم این کشور با پرده نقره‌ای به سال ۱۹۱۸ بازمی‌گردد؛ زمانی که نخستین فیلم صامت چارلی چاپلین در میدان «العروض» واقع در شهر خور مکسر به نمایش درآمد. این اتفاق همزمان با دوره استعمار جنوب یمن توسط انگلیس رخ داد و به‌نوعی می‌توان آن را نقطه شروع ورود هنر سینما به این سرزمین دانست.

با اشغال جنوب یمن توسط نیروهای انگلیسی، ابعاد تازه‌ای از تحولات فرهنگی، هنری و حتی تجاری وارد جامعه این منطقه شد. در این میان، استان عدن به‌سرعت با پدیده سینما آشنا گردید و پس از آن به یکی از مراکز فعال سینمایی منطقه بدل شد. این شهر نه تنها میزبان نخستین سالن سینمای یمن بود، بلکه در مدت کوتاهی سینما به یکی از نقاط شاخص و پررفت‌وآمد عدن تبدیل شد.

نخستین سالن نمایش فیلم محلی در دهه ۱۹۳۰ میلادی و در منطقه «کریتر» نزدیک «المیدان» احداث شد. این سالن که در ابتدا ۶۰۰ متر مربع مساحت داشت، «سینما هریکن» نام گرفت؛ نامی که از یک نوع هواپیمای جنگنده انگلیسی برگرفته شده بود. این مکان در سال ۱۹۴۲ توسعه یافت و مساحت آن دو برابر شد تا پاسخگوی استقبال روزافزون تماشاگران باشد. با آغاز دهه ۱۹۷۰، تنها در شهر عدن تعداد سالن‌های سینما به ۱۰ مورد رسید و علاوه بر آن، چهار سالن دیگر نیز به مالکیت «طه حمود» ملقب به «سلطان سینما» فعالیت می‌کردند.

در مناطق شمالی یمن، ظهور سینما به سال ۱۹۶۲ و همزمان با انقلاب جمهوری یمن بازمی‌گردد. سالن‌های سینما عمدتاً در شهرهای صنعا، الحدیده و تعز فعالیت داشتند. جالب آنکه نخستین سالن سینما در صنعا پایتخت یمن، پیش از انقلاب و در سال ۱۹۵۹ افتتاح شد. همچنین در سال ۱۹۶۷ «سینما بلقیس صنعا» با سرمایه‌گذاری یک تاجر یمنی شروع به کار کرد و بعدها شعبه‌ای از آن در شهر تعز نیز تأسیس شد که علاوه بر نمایش فیلم، میزبان چندین اجرای تئاتر بود.

پس از اتحاد دو یمن شمالی و جنوبی در سال ۱۹۹۰، فعالیت‌های سینمایی در سراسر کشور رونق گرفت. در عدن و حومه آن، شمار سالن‌ها و نمایش‌ها به حدود ۴۰ مورد رسید، در حالی که در صنعا تنها ۹ سینما وجود داشت.

چالش‌ها و موانع سینمای یمن

سینمای یمن طی دهه‌های گذشته با فراز و نشیب‌های فراوانی روبه‌رو بوده است. پس از اتحاد دو یمن، دولت تازه‌تأسیس برخی محدودیت‌ها را برای نمایش تعدادی از فیلم‌ها – به‌ویژه آثاری با موضوعات مرتبط با قومیت عربی – وضع کرد. با این حال، فشار احزاب سیاسی و اعتراض فعالان فرهنگی موجب شد این ممنوعیت‌ها به‌سرعت لغو شوند.

با آغاز درگیری‌های داخلی در سال‌های اخیر به‌ویژه بهار عربی 2011 و انقلاب 2014 در یمن، بسیاری از سالن‌های سینما با خطر نابودی یا تغییر کاربری مواجه شدند. نمونه شاخص این روند، تخریب «سینما الشرقیه» در شهر عدن است که با بولدوزر و به بهانه ساخت یک مرکز تجاری از میان رفت؛ در حالی که این سالن، قدیمی‌ترین سینمای عدن بود و قدمت آن به سال ۱۹۶۵ بازمی‌گشت.

مشکلات اقتصادی نیز عرصه را بر مالکان سینماها تنگ کرده است. کاهش درآمد، آن‌ها را ناگزیر کرده تا سالن‌های خود را تعطیل کرده یا کاربری آن‌ها را تغییر دهند. امروز از مجموع ۴۹ سالن سینما در یمن، بخشی به نمایش فیلم‌های سینمایی یا پخش مسابقات فوتبال جهانی روی آورده‌اند، برخی به سالن‌های برگزاری مراسم عروسی تبدیل شده‌اند و تعدادی نیز فروخته شده تا در آینده‌ای نزدیک تخریب شوند.

روزنه امید در دل بحران

با وجود همه این چالش‌ها، امید به احیای سینمای یمن هنوز زنده است. نسل جوان فیلم‌سازان یمنی در تلاشند نام این کشور را در عرصه بین‌المللی مطرح کنند. نمونه‌ای بارز از این تلاش‌ها، فیلم «کرامت، دیوار ندارد» به کارگردانی «ساره اسحاق» است که توانست نامزد دریافت جایزه اسکار سال گذشته در بخش بهترین فیلم کوتاه مستند شود و برگ زرینی را در تاریخ سینمای یمن به ثبت برساند.

به این ترتیب، هرچند شرایط فعلی سینمای یمن آمیخته با بحران‌های اقتصادی، سیاسی و امنیتی است، اما علاقه و پشتکار هنرمندان جوان می‌تواند بار دیگر پرده نقره‌ای را در این کشور روشن سازد و یادآور روزگاری باشد که سینما یکی از مهم‌ترین جلوه‌های زندگی فرهنگی مردم یمن به شمار می‌رفت.

منابع :
1. السينما في اليمن: ذكريات وجدران تصحو من السبات
2. السينما في عدن، من أطفأ العرض؟

3. حوار مع مخرجة أفلام اليمنية ، سارة اسحاق