این‌گونه «مدخلی‌ها » در عراق از سال ۲۰۰۳ گسترش یافته‌اند؛ آیا آنها یک جریان دینی هستند یا یک اهرم سیاسی

حادثه مرگ شیخ عبد الستار قره‌غولی، یکی از خطیبان شناخته شده مساجد بغداد، به دلیل اختلافاتش با جریان سلفی مدخلی ، بحثی گسترده و داغ را در میان سیاستمداران و مردم عراق برانگیخت. وی جمعه گذشته پس از درگیری لفظی که به درگیری فیزیکی با اعضای جریان مدخلی انجامید، جان خود را از دست داد. این درگیری زمانی رخ داد که اعضای این جریان مانع از آن شدند که او طبق حکم رسمی سازمان اوقاف اهل سنت، روی منبر برود و خطبه ایراد کند.

این رویداد تنها سه ماه پس از آن اتفاق افتاد که مشاور امنیت ملی عراق، پس از آنکه در ماه آوریل پیش‌تر تصمیم گرفته بود جریان «مدخلی» را به عنوان شاخه‌ای خطرناک از سلفی‌ها ممنوع اعلام کند، از این تصمیم عقب‌نشینی کرد. این عقب‌نشینی رسمی پس از فشار و اعتراض گروه‌های سیاسی عراق صورت گرفت که مدعی بودند این جریان «هیچ خطری برای دولت عراق ندارد و حتی معتقد است که حاکم – حتی اگر شیعه باشد – ولی امر مسلمانان است و باید از او اطاعت کرد».

«عوامل فتننه»

فاروق ظفیری، پژوهشگر مسائل فرقه‌ای و اسلامی، در گفتگو با «عربی۲۱» گفت «ظهور جریان مدخلی به طور واضح از اوایل دهه ۹۰ میلادی در عراق آغاز شد. نخستین اختلافات آنها در مساجد شکل گرفت و مردم را مشغول مباحثی کردند که درباره ایمان و کمال آن بود؛ یعنی آیا ایمان شرط صحت است یا شرط کمال؟» ظفیری افزود «پس از اشغال آمریکا در سال ۲۰۰۳، این گروه کناره‌گیری کردند و از مبارزه با اشغالگران خودداری نمودند و به سوی کسب علم روی آوردند، سپس به مخالفت با گروه‌های مقاومت پرداختند و آمریکا و دولت ابراهیم جعفری از آنها حمایت کردند».

او گفت که رهبر بزرگ آنها، ابو منار علمی، کتابی به نام «دحر المثلب علی جواز تولیه مسلم على مسلم من کافر متغلب» نوشت که توسط شیخ عربستانی عبدالمحسن عبیکان حمایت شد و در آن آمده است که ابراهیم جعفری حاکم شرعی است که باید از او اطاعت کرد. ظفیری ادامه داد «آمریکایی‌ها به آنها خودروهای لوکس دادند و پس از سال ۲۰۰۷، حضور آنها با حمایت دولت و برخی رهبران اهل سنت برای کسب آرای انتخاباتی بیشتر شد».

وی بیان کرد که در پایان سال ۲۰۱۲، زمانی که اعتراضات در استان‌های اهل سنت شکل گرفت، این گروه مخالف این اعتراضات بودند و خطبایشان هشدار دادند که این تظاهرات حرام است و عمل کفار به شمار می‌رود. ظفیری افزود «چند ماه پیش، به تحریک شورای رباط محمدی (یک نهاد دینی سنی نزدیک به ایران)، مشاور امنیت ملی نامه‌ای صادر کرد که در آن جریان مدخلی را ممنوع اعلام کرده و فعالیت‌هایش را به بر هم زدن آرامش عمومی متهم نمود. این موضوع جنجال زیادی ایجاد کرد و سیاستمداران وارد شدند و توانستند این حکم را لغو کنند».

او تصریح کرد که جریان مدخلی «تهدیدی برای حکومت‌ها و دولت‌ها نیست، بلکه برعکس، خروج از اطاعت حاکم را حرام می‌دانند و حتی اجازه انتقاد علنی از حاکم را نمی‌دهند.». ظفیری گفت «آنها تنها خودشان را گروهی حق می‌دانند که توسط شیخ عربستانی متوفی ربیع مدخلی پایه‌گذاری شده است». وی تأکید کرد که پس از لغو دستور مشاور امنیت ملی، همه درهای حمایت از سوی دولت و سیاستمداران به روی آنها باز شد و آنها به سرعت گسترش یافتند، مساجد ساختند و در تصمیمات دیوان وقف سنی برای کنترل منابر دخالت کردند. ظفیری اضافه کرد «تا جایی که در جمعه گذشته در مسجد کریم الناصر بغداد، به شیخ قره‌غولی حمله شد و مانع از خطبه‌خوانی‌اش شدند تا خطیب خودشان به جای او سخنرانی کند که این حادثه به مرگ او منجر شد. این جنایت، فتنه‌ای بزرگ و شکاف میان اهل سنت عراق است».

«اهرمی سیاسی»

از سوی دیگر، کاظم یاور، پژوهشگر عراقی در حوزه سیاست‌های استراتژیک، گفت که «جریان مدخلی در عربستان شکل گرفت و به کشورهای دیگر از جمله عراق گسترش یافت و در عراق مشکلات خاصی ایجاد کرده است؛ زیرا نحوه حضور و عملکرد آن در استان‌های مختلف، از جمله سلیمانیه در اقلیم کردستان و دیگر مناطق، متفاوت است». او در گفتگو با «عربی۲۱» افزود «این جریان به حکومت‌ها نزدیک است و تلاش می‌کند کنترل مساجد و مراکز حفظ قرآن را در دست بگیرد، به همین دلیل در استان‌های عمدتا اهل سنت مانند صلاح‌الدین، موصل و مناطق اطراف بغداد حضور قابل توجهی دارد».

یاور توضیح داد که «این گروه برای تثبیت جایگاه خود در این شهرها با حاکمان هماهنگ می‌شوند و مهم نیست که این حاکمان از چه مذهبی باشند، حتی اگر شیعه باشند، زیرا اکثریت قدرت در عراق در دست شیعیان است». او اضافه کرد «آنها با دولت همکاری می‌کنند تا تضادی با هم نداشته باشند و سعی می‌کنند با نفوذ در مساجد، پیروان مذاهب اسلامی دیگر را از آنجا دور کنند که این موضوع باعث ایجاد مشکلات سیاسی و اداری در استان‌ها و شهرها می‌شود».

یاور گفت که از نظر سیاسی «دولت بعید است که جریان مدخلی را ممنوع کند، چرا که در دولت احزاب اسلامی شیعه حضور دارند که به‌طور غیرمستقیم به این جریان در مناطق اهل سنت نیاز دارند تا ایده‌هایی علیه دموکراسی و انتخابات را ترویج دهند و اگر حکومت از طریق این احزاب اعمال شود، آنها از آن اطاعت می‌کنند». او افزود «ماندن جریان مدخلی با این دیدگاه به نفع رقبای جریان‌های سیاسی اهل سنت است که در انتخابات شرکت می‌کنند. بنابراین، جریان مدخلی تأثیری بر نیروهای شیعه، مسیحی یا دیگر گروه‌ها ندارد، بلکه اثر آن بر جامعه اهل سنت است که باعث تضعیف مشارکت آنها در فرآیند انتخابات می‌شود و این موضوع تعداد رأی‌دهندگان اهل سنت را نسبت به جمعیت شیعه که مراجعش آنها را به شرکت در انتخابات، به ویژه در بغداد، تشویق می‌کنند، کاهش می‌دهد».

یاور گفت «اگر فقط ۲۰ درصد از رای‌دهندگان اهل سنت در مناطق اطراف بغداد تحت تأثیر این جریان قرار گیرند، این به نفع احزاب شیعه خواهد بود و اهل این مناطق بخشی از کرسی‌های پارلمان را از دست خواهند داد، هرچند آنها خود را گروه سیاسی نمی‌دانند». او معتقد است که «حاکمیت، دولت و برخی احزاب سیاسی، به‌ویژه چارچوب هماهنگی، به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم از حضور این جریان در ضربه زدن به رقبای سیاسی اهل سنت در این استان‌ها بهره می‌برند».

یک مدیر پیشین در سازمان اوقاف اهل سنت بغداد که نخواست نامش فاش شود، به «عربی۲۱» گفت که «نماینده فعلی اهل سنت، طلال زوبعی، از حامیان جریان مدخلی در عراق است و آنها در هر دوره انتخابات برای حمایت از او به‌ویژه در منطقه ابوغریب بغداد بسیج می‌شوند».

وی افزود «این جریان در پست‌های کلیدی سازمان اوقاف اهل سنت نفوذ کرده و خطیبان مساجد را به خصوص در بغداد، بر اساس اندیشه‌های مدخلی تعیین می‌کند و هر ساله بسیاری از آنها را به حج می‌فرستند تا با علمای سعودی خود دیدار کنند».

این مدیر سابق خاطرنشان کرد که «مشایخ جریان مدخلی در موسم حج آزادانه میان حجاج گردش می‌کنند و افکار خود را منتشر می‌کنند و اولین توصیه‌شان همیشه اطاعت از ولی امر است و این اجازه را برای دیگر گروه‌ها نمی‌دهند. بیشتر کسانی که تحت تأثیر این اندیشه قرار می‌گیرند، مردم ساده و به ویژه روستاییان هستند».

منبع: عربی21