اقدام کردهای عراق برای دیجیتال کردن کتاب هایشان

ربین پیشتیوان که به کار جمع آوری کتاب ها برای نجات فرهنگ در حال تهدید کردی مشغول است، با دقت صفحات زرد رنگ را یکی پس از دیگری اسکن می کند و این به عنوان بخشی از وظیفه او برای دیجیتال کردن کتاب های تاریخی کردی است که با خطر از بین رفتن رو به رو می باشند.

این در حالی است که کردها بزرگترین ملت در دنیا محسوب می شوند که ملیت خاص خود را ندارند و آنان قومیتی می باشند که تعدادشان تقریبا 25 تا 30 میلیون نفر است و بیشتر آنان در عراق و ایران و سوریه و ترکیه در زمان فعلی انتشار یافته اند. در عراق کردها اقلیت قابل توجهی را تشکیل می دهند که با تبعیض و آزار رو به رو شده بودند زیرا در سایه حاکمیت دیکتاتوری رئیس جمهور پیشین این کشور صدام حسین، هزاران نفر از آنان کشته شده و اسناد تاریخی عدیده ای از آنان مفقود یا نابود گشتند.

پیشتیوان در حالیکه صفحات کتاب ها و نوشته ها در کتابخانه عمومی شهر دهوک در اقلیم کردستان -که در شمال عراق شبه مستقل است- را ورق می زند، می گوید "محافظت از فرهنگ و تاریخ کردستان شغل مقدسی است". این جوان 23 ساله در حالیکه یادداشت های پاره معلمی کرد که در سال 1960 منتشر شده را در دست دارد، می گوید "هدف ما دیجیتال کردن کتاب های قدیمی کمیاب و ضعیف است تا از بین نروند".

در اکثر اوقات در تاریخ عراق زبان کردی به حاشیه رانده شده بود تا این که منطقه خودمختار کردستان در شمال عراق بیشترین میزان آزادی را پس از شکست صدام حسین در جنگ کویت در سال های 1990-1991 به دست آورد. پس از آن هم با حمله آمریکا به عراق در سال 2003 که باعث سرنگونی دیکتاتور این کشور شد، اسناد باقیمانده میان کتابخانه ها و دانشگاه ها پراکنده شده یا گروه های خصوصی آن را نگهداری می کردند.

پیشتیوان و دو همکارانش هر هفته یک بار با ماشین سفید رنگ خود از پایتخت اقلیم اربیل به مناطق و شهرهای کرد نشین دیگر سفر می کنند تا کتاب های کمیاب و قدیمی را پیدا کنند. آنان در جست و جوی متونی می باشند که نگاه دقیقی را از زندگی کردها ارائه می دهد و امتدادشان به قرن ها و لهجه های مختلف باز می گردد.

تحت مالکیت همه کردها

در کتابخانه دهوک تیم آرشیو اقدام به اسکن کتاب های تاریخی می کنند و این کار برای جست و جوی جواهر پنهان [تاریخ کردها] می باشد. با کمک مدیر کتابخانه با دقت مجموعه متنوعی را جمع آوری می کنند که شامل بیش از 35 کتاب در زمینه های شعر و سیاست و زبان و تاریخ می شود و با لهجه های عدیده کردی و برخی هم به زبان عربی نوشته شده اند.

پیشتیوان کتابی از داستان های محلی قدیمی کردی را به همراه دارد و این کتاب دارای نام شاهزاده خانم کرد خانزاد می باشد که در قرن 16 میلادی می زیسته است. پیش از آن هم پیشتیوان به آرامی صفحات سست شده کتابی دیگر را که دینی بود، ورق می زد و با انگشتانش خط خوشنویسی آن را نشان می داد.

به ماشین آن ها باز می گردیم و این اتومبیل مجهز به دو دستگاهی است که متصل به نمایشگری می باشند و این تیم کوچک شروع به کارهای اسکن می کنند که ساعت ها به طول خواهد انجامید تا پس از آن کتاب ها را به کتابخانه بازگرداند. در نبود آرشیو در اینترنت مرکز هنر و فرهنگ کردستان (KCAC) که سازمانی غیرانتفاعی است و پسر برادر رئیس اقلیم کردستان نچیروان بارزانی آن را تأسیس کرده، در ماه جولای پروژه دیجیتال کردن را راه اندازی کرد.

این مرکز امید دارد تا متون دیجیال شده را در ماه آوریل برای مردم به صورت مجانی در پایگاه اینترنتی جدید KCAC در دسترس قرار دهد. تا بدین لحظه 950 محتوای تاریخی آرشیو شده اند و این شامل مجموعه نسخه های خطی از امارت کردی بابان در منطقه سلیمانیه امروزی می شود که گذشته آن به قرن 19 میلادی باز می گردد. محمد فاتح مدیر اجرایی این مرکز می گوید "هدف فراهم کردن منابع اولیه برای خوانندگان و پژوهشگران کرد است و این آرشیو تحت مالکیت کردهاست تا برای تقویت شناخت خودمان از آن استفاده شود".

چاپ آن تمام شده است

مدیر کتابخانه دهوک مسعود خالد برای تیم مرکز یاد شده امکان دسترسی به نسخه های خطی و اسنادی را فراهم کرده است که گرد و خاک بر قفسه های آن ها انباشته شده بود اما این تیم نتوانست اجازه برخی از صاحبان اسناد را به دست آورد تا آن ها را به طور فوری دیجیتال کند. در این باره خالد می گوید "کتاب هایی داریم که خیلی وقت است، چاپ شده اند و صاحبانشان یا مؤلفانشان فوت کرده اند و انتشارات ها دیگر آن ها دوباره چاپ نخواهند کرد". وی افزود "دیجیتال کردن مجموعه آثار به معنای این است اگر بخواهیم کتابخانه الکترونیک را افتتاح کنیم، کتاب های ما آماده باشند".

همچنین هانا کاکی هیران امام جماعت مسجدی در شهر هیران از گنجی برای تیم این مرکز پرده برداشت که دست نوشته هایی می باشند و قدمت آن ها به نسل ها باز می گردد و از مدرسه دینی هستند که در قرن 18 میلای تأسیس شده است. هیران می گوید این مدرسه از زمان تأسیسش اقدام به جمع آوری نسخه های خطی کرده است اما بسیاری از آن ها در خلال جنگ اول کردها و دولت عراق بین سال های 1961 تا 1970 نابود گشتند.

این امام جماعت می گوید "امروزه فقط 20 نسخه خطی باقی مانده است و از جمله آن قصیده هایی هستند که عمر آن ها به قرن ها باز می گردد". او اکنون منتظر راه اندازی پایگاه اینترنتی یاد شده است تا آن را به افراد مربوطه تحویل دهد زیرا به باور وی "زمان در دسترس قرار دادن آن برای همه فرا رسیده است".