آخرالزمان، ایران و دجال: روایت‌های ضدشیعی در شبکه‌های اجتماعی مالزی

یکی از ویژگی‌های جالب واکنش آنلاین برخی از مسلمانان مالزی به درگیری اخیر ایران و اسرائیل، اوج‌گیری روایت‌های آخرالزمانی و ضدشیعی بوده است. یک ویدیوی وایرال شده در تیک‌تاک به شکلی جنجالی ادعا می‌کرد که ایران و اسرائیل از این درگیری به عنوان بهانه‌ای برای بمباران و ویران کردن کشورهای مسلمان میان خود (سوریه، عراق و اردن) استفاده می‌کنند و این امر، سرآغاز آخرالزمان خواهد بود. این ویدیو یک تناقض را آشکار می‌کند: در حالی که مسلمانان مالزی به طور کلی باید از ایران در برابر اسرائیل حمایت کنند، برخی از مالزیایی‌های سنی، به‌ویژه آن‌هایی که درگیر تفکر آخرالزمانی هستند و رویدادهای معاصر را به عنوان نشانه‌هایی از یک پایان زمان الهی تفسیر می‌کنند، دیدگاه‌های ضدشیعی دارند.

این ویدیو در عرض پنج روز به ۱.۱ میلیون بازدید، ۲۸,۹۰۰ لایک و ۵,۰۰۰ اشتراک‌گذاری رسید. پیام آن به دیدگاه‌های یک نظریه‌پرداز توطئه و واعظ مذهبی سنی معروف، استاد عونی محمد، استناد می‌کرد که این دیدگاه را ترویج کرده است که آخرالزمان با درگیری ایران و اسرائیل آغاز می‌شود. به گفته او، این دو کشور همدست هستند تا از شر کشورهای مسلمان میان خود خلاص شوند. او می‌افزاید که دجال، که در آخرالزمان‌شناسی اسلامی به عنوان «مسیح دروغین» شناخته می‌شود، سپس از ایران، یک کشور با اکثریت شیعه، ظهور خواهد کرد. بر اساس آموزه‌های اسلامی، نقش اصلی دجال گمراه کردن مسلمانان است تا اینکه در نهایت با بازگشت مهدی و عیسی شکست خورده و کشته شود. در حالی که باورهای آخرالزمانی او به دلیل الهیات غیردقیقش به طور گسترده در میان مسلمانان پذیرفته نشده است، اما تفاسیر کمتر سخت‌گیرانه او از آخرالزمان‌شناسی، آن را در برابر راستی‌آزمایی یا ابطال قطعی مقاوم می‌سازد.

پیام کلیدی عونی محمد آن است که شیعیان غیرقابل اعتماد و منحرف هستند و ایران با دجال و اسرائیل توطئه خواهد کرد. از زمان آغاز درگیری ایران و اسرائیل، آموزه‌های استاد عونی توجه وایرال جدیدی را به خود جلب کرده است، زیرا به نظر می‌رسد او این درگیری را در سخنرانی‌هایی که دو سال پیش انجام داده بود، پیش‌بینی کرده بود. ویدیوهای گردآوری‌شده از سخنرانی‌های قدیمی او، چند روز پس از درگیری در یوتیوب آپلود شدند. محبوب‌ترین کانال، Meet My، برای این ویدیوها در کمتر از یک ماه بیش از ۳۶۰,۰۰۰ بازدید دریافت کرد. باورهای حاشیه‌ای استاد عونی، وایرال شدن آن و چگونگی بازتاب آن در سکوهای مختلف، برجستگی باورهای آخرالزمانی و ضدشیعی را در میان برخی از مسلمانان مالزی آشکار می‌کند. چنین محتوایی گفتمان دینی را شکل داده و سوءظن فرقه‌ای را عمیق‌تر می‌کند.

وایرال شدن

کانال یوتیوب Meet My که سخنرانی‌های واعظان دینی مالزی را منتشر می‌کند، در طول سه هفته ۱۴ ویدیو منتشر کرد که همگی شامل همان چند بخش از سخنرانی‌های استاد عونی بودند. این کانال علاوه بر بازدیدهای دریافتی، بیش از ۶۰۰ تعامل کسب کرد و از طریق این ویدیوها حدود ۱,۴۰۰ دنبال‌کننده جدید به دست آورد. تحلیلی بر کامنت‌های برتر، بر برجستگی سوءظن نسبت به شیعیان در میان بینندگان تأکید دارد و برخی استاد عونی را به خاطر «شجاعتش» در سخن گفتن ستایش می‌کنند. این روایت‌ها با منحرف خواندن شیعیان و معرفی آن‌ها به عنوان منادیان آخرالزمان، ضمن حفظ جنبه آخرالزمانی خود، سوءظن‌های فرقه‌ای نسبت به شیعیان را تقویت کرده‌اند.

این واکنش‌های آنلاین ضدشیعی و آخرالزمانی، نماینده احساسات اکثریت نسبت به درگیری ایران و اسرائیل نیست؛ دیگران همبستگی خود را با ایران ابراز کرده و حملات اسرائیل را به شدت محکوم کرده‌اند. بنابراین، به نظر می‌رسد احساسات آنلاین در مورد درگیری ایران و اسرائیل دو دسته است. در پلتفرم X، توییت‌هایی که حمایت از ایران را ابراز می‌کنند، تعامل قابل توجهی از سوی وزرا، افراد مشهور و مردم عادی مالزی دریافت کرده‌اند. پرتعامل‌ترین توییت مربوط به این درگیری، از سوی نخست‌وزیر انور ابراهیم بود که در آن علناً از حق ایران برای دفاع از خود حمایت کرد. این توییت ۱,۸۰۰ بازنشر، ۵,۷۰۰ لایک و ۵۰۰,۰۰۰ بازدید دریافت کرد.

به طور مشابه، توییت‌های پرتعامل دیگری نیز وجود داشت که سوءظن‌هایی را درباره نقش شیعیان در این درگیری ابراز کرده و آن‌ها را به روایت آخرالزمانی مرتبط می‌ساختند. برخی در سوءظن خود صریح بودند. آن‌ها شیعیان را «دشمن» خوانده و ادعا کردند که آن‌ها «فریبی که توسط فریبکار، یعنی دجال، طراحی شده» را گسترش می‌دهند. از این رو، هر دو دیدگاه حمایت و انتقاد از ایران به یک اندازه در فضای آنلاین رواج دارند و تعیین اینکه کدام یک برتری بیشتری دارد، دشوار است.

سردرگمی درباره درگیری ایران و اسرائیل

با این وجود، استقبال گرم کاربران اینترنت در مالزی از جدل‌های استاد عونی، بر موضع سختگیرانه این کشور علیه این فرقه مسلمان تأکید دارد. نظارت یا مداخله رسمی کمی برای جلوگیری از انتشار و وایرال شدن چنین دیدگاه‌های ضدشیعی وجود داشته است، عمدتاً به این دلیل که مالزی، به عنوان یک کشور با اکثریت مسلمان سنی، به طور کلی موضع سرسختانه‌ای علیه تشیع اتخاذ کرده است. در سال ۱۹۹۶، کمیته فتوای امور دینی مالزی یک فتوای مهم صادر کرد که تشیع را منحرف خواند. منحرف خواندن تشیع، با وجود به رسمیت شناخته شدن آن در بخش بزرگی از جهان اسلام، نوعی افراط‌گرایی غیرخشونت‌آمیز است و تعصب دیرینه علیه شیعیان را تقویت می‌کند. به تازگی در سال ۲۰۲۴، اداره امور دینی اسلامی ایالت کداه به اماکن عبادی خصوصی شیعیان یورش برده و پیروان آن را دستگیر کرد.

مطالعات قبلی، میزان گرایش مسلمانان مالزی به تفکر آخرالزمانی را نشان داده‌اند. یک نظرسنجی مرکز تحقیقاتی پیو (Pew) در سال ۲۰۱۲ نشان داد که ۶۲ درصد از مالزیایی‌ها انتظار ظهور آخرالزمانی مهدی را در طول زندگی خود دارند، در حالی که این رقم در میان اندونزیایی‌ها ۲۳ درصد است. این نظرسنجی، دلایل پشت پاسخ‌ها را بررسی نکرده بود. با این حال، این نشان می‌دهد که باورهای آخرالزمانی در مالزی حاشیه‌ای نیست، بلکه گسترده است. بسیاری از مسلمانان مالزی آخرالزمان را یک واقعیت قریب‌الوقوع می‌بینند، نه یک رویداد دور یا انتزاعی.

هم سنی‌ها و هم شیعیان به اشکال مختلفی از تفکر آخرالزمانی درگیر هستند، اما سنی‌های مالزی تمایل بیشتری به چنین محتوایی نشان می‌دهند. این امر به شخصیت‌های مذهبی مانند استاد عونی امکان می‌دهد تا از طریق کتاب‌ها و سخنرانی‌های متمرکز بر تئوری‌های توطئه آخرالزمانی، نفوذ و کسب‌وکار خود را بسازند. مفتی‌های مالزی مداخله نکرده‌اند؛ این احتمالاً به این دلیل است که استاد عونی به عنوان یک چهره حاشیه‌ای دیده می‌شود. علاوه بر این، دولت به طور ضمنی به چنین محتوایی اجازه فعالیت می‌دهد، همانطور که همکاری‌های عونی با واعظان وابسته به دولت در کنفرانس‌های مربوط به تفکرات آخرالزمانی نشانگر این اجازه ضمنی است.

گروه‌های مسلمانی که تحت تأثیر تفکر آخرالزمانی قرار دارند، تهدیداتی را برای مالزی ایجاد کرده‌اند؛ مانند سال ۲۰۱۸ که گروه تروریستی «الرایه» قصد انجام حملات بمب دودی در ملاکا را داشت و در سال ۲۰۱۲ که مردی با شمشیر سامورایی دست به حمله زد. در همین حال، چنین ویدیوهای توطئه‌آمیزی نیز به تنش‌های مذهبی و سوءظن‌های فرقه‌ای در میان مسلمانان مالزی دامن می‌زند. ترویج اخبار «جایگزین» تحت پوشش آموزه‌های اسلامی منجر به فرسایش اعتماد، افزایش بدبینی و بی‌تفاوتی نسبت به اخبار واقعی و فضای سیاسی کنونی می‌شود. در مجموع، شکاف‌های قابل توجهی در ادبیات علمی برای پرداختن به تفکر آخرالزمانی مسلمانان مالزی، به‌ویژه آن‌هایی که تحت تأثیر تعصب ضدشیعی هستند، باقی مانده است. در حال حاضر، این ادبیات فاقد بینش‌های دست اول درباره ذهنیت‌های آخرالزمانی و عوامل شکل‌دهنده آن‌هاست. ازاین‌رو، برای درک تفکر آخرالزمانی و محرک‌های آن، باید یک رویکرد انسان‌شناختی در نظر گرفته شود. این امر می‌تواند از طریق تعاملات صادقانه، از جمله از طریق مصاحبه و قوم‌نگاری، محقق شود.

منبع: fulcrum