گسترش تغییر الفبا در کشورهای ترک زبان

استراتژی جدیدی در دنیای ترک شکل گرفته است، به طوری که به نظر می‌رسد جمهوری‌های ترک روند  «گذار از الفبای سیریلیک به لاتین» را تکمیل می‌کنند. خط سیریلیک یک خط الفبایی است که در سراسر اوراسیا به عنوان خط نوشتاری ملی در کشورهای مختلف اسلاو، ترکی، مغولی در جنوب شرق و شرق اروپا، قفقاز، آسیای میانه، شمال و شرق آسیا مورد استفاده بوده و می باشد.

در دوره اتحاد جمهوری‌های سوسیالیستی شوروی، جمهوری های ترک در آسیای مرکزی هنوز کشورهای مستقلی نبودند و روند گذار قبایل ترک به الفبای سیریلیک در این دوره آغاز شد. روس‌ها برای هر قبیله ترک الفبای سیریلیک متفاوتی ایجاد کردند. این الفبا امر ارتباطات جهان ترک را در زمینه هایی مانند زبان، ادبیات، تجارت و اقتصاد مختل کرد.

امروزه جمهوری‌های ترک، گام به گام الفبای خود را از سیریلیک به لاتین تغییر می‌دهند. آخرین جمهوری ترکی که تغییر مهمی در الفبای خود ایجاد کرد، ازبکستان است. این کشور در تاریخ اول اگوست ۲۰۲۱ قانون تغییر الفبا از سیریلیک به لاتین که دو سال پیش مصوب شده بود را به مرحله اجرا گذاشت. طی دو سال گذشته استفاده از هر دو الفبای قدیم و جدید امکان پذیر بوده ولی از تاریخ مذکور صرفا الفبای لاتین رسمیت دارد. قرقیزستان تنها کشوری در میان جمهوری های ترک می‌باشد که الفبای خود را تغییر نداد.

بسیاری معتقدند که روند گذار از الفبای سیریلیک به الفبای لاتین در دنیای ترک از سال ۱۹۹۱ شروع شده است. در همین راستا، در بیانیه پایانی نشست موسسه مطالعات ترکی دانشگاه مرمره در نوامبر سال ۱۹۹۱، که با حضور بسیاری از دانشمندان جهان ترک انجام شد، یک الفبای مشترک با ۳۴ حرف، بر اساس حروف لاتین، به جمهوری های جدید توصیه شد که تاثیر به سزایی داشت. به طوری که یک‌ماه بعد، پارلمان آذربایجان در ۲۵ دسامبر ۱۹۹۱ تشکیل جلسه داده و تصمیم گرفت به الفبای لاتین روی آورد. امروزه آذربایجان از الفبای لاتین ۳۲ حرفی استفاده می‌کند. ترکمنستان و ازبکستان در سال ۱۹۹۳ و جمهوری خودمختار کاراکالپکستان در ۱۹۹۴ الفبای خود را به الفبای لاتین تغییر دادند اما الفبای آنان از الفبای مشترک ۳۴ حرفی متحد ترک کمی منحرف شد. کشور قزاقستان نیز مدت‌های مدیدی بر روی تغییر الفبا تحقیقات فراوانی انجام داد و در سال ۲۰۱۷ ، تصمیم گرفت به تدریج به الفبای لاتین عبور کند اما الفبای ویرایش شده مورد انتقاد قرار گرفت. دانشمندان ترک الفبای «یک صدا، یک حرف» را پیشنهاد کردند که در ۲۸ ژانویه ۲۰۲۱به عنوان الفبای جدید و رسمی در قزاقستان معرفی شد. در همین راستا، رأی شورای آموزشی ترکیه در تموز ۲۰۲۰ (که غالب اعضای آن از حامیان اسلام‌گرایان حاکم بر ترکیه اند) مبنی بر اجباری شدن تدریس رسم الخط عثمانی در مدارس مذهبی و اختیاری شدن آن در دبیرستان های ترکیه نیز  با واکنش های مثبت و منفی بسیاری روبرو شد.

گسترش تغییر الفبای جمهوری های ترک به الفبای لاتین به خصوص تغییر الفبای ازبکستان و پس از آن قزاقستان، تاثیر بسیار مهمی بر روابط جمهوری های ترک داشته است. اختلالی که سالها قبل توسط روس‌ها با ایجاد الفباهای متفاوت برای هر قبیله ترک، ایجاد شده بود با تغییر الفبای دنیای ترک به الفبای لاتین برطرف شد. به نظر می‌رسد  این تغییر، گامی بزرگ و بسیار مهم در همبستگی آن‌ها خواهد بود و باعث سهولت ارتباطات فرهنگی، سیاسی، اجتماعی دنیای ترکان خواهد شد.

بسیاری از دانشمندان و متخصصین زبان دنیای ترک معتقدند اولین اهمیت تغییر الفبا برای جهان ترک، رهایی از وابستگی به روسیه و اتصال به جهانی  آزاد و متمدن است. ثانیاً آن‌ها معتقدند که یک الفبای مشترک، میل به تقریب و همکاری در جهان ترک را آشکار می‌کند. استفاده از الفبای مشترک در جوامع ترکی چون آذربایجان، قزاقستان، قرقیزستان، ازبکستان، ترکیه، ترکمنستان، قبرس شمالی و کشورهایی مانند کریمه، گاگاوزیا، بلغارستان، مقدونیه شمالی، کوزوو، عراق، سوریه یک فرصت عالی برای تماس فرهنگی بین کشورها و جوامع شمرده می‌شود.

الفبای مورد استفاده ترکان مسلمان که ۹۸ درصد جهان ترک را تشکیل می‌دهند، الفبای عربی بود. تنها تفاوت‌های جزئی املایی بین متون ترکی شرقی و غربی، یعنی چاگاتایی و ترکی عثمانی وجود داشت. می توان گفت که در روند الفبای لاتین یک الفبای مشترک وجود داشت که در سال ۱۹۲۷ در دوره اتحاد جماهیر شوروی شروع شد. نام الفبا «الفبای ترکی متحد» بود. با این حال، این روند توسط استالین در ۱۹۳۷ متوقف شد و ترک‌ها به الفبای سیریلیک، الفبای ملی روس‌ها، که برای هر زبان نوشتاری ترکی متفاوت بود، روی آوردند. این روند از سال ۱۹۹۱ شروع به تغییر کرد.

جهان ترک امیدوار است که در سال‌های آینده، الفبای ۳۴ حرفی که در واقع یک الفبای رایج در این منطقه بوده است و در روند تاریخی خود دچار انحرافاتی گردیده دوباره به شکل الفبای مشترک مورد استفاده قرار گیرد. قرقیزستان تنها کشوری است که در بین جمهوری های ترک، الفبای خود را تغییر نداد. بر اساس تغییرات اجتماعی، پژوهش ها و نظرسنجی های انجام شده، پیش بینی می‌شود تغییر الفبا در جمهوری قرقیزستان نیز تا ۱۰ سال آینده تحقق خواهد یافت. علاوه بر آن، دنیای ترک معتقد است ترکان مقیم کشورهایی مانند ایران، ترکستان، افغانستان که نزدیک به ۶۰  میلیون جمعیت دارند نیز به این جریان اضافه خواهند شد.

 توضیح:

در حالی که دنیای ترک به سوی یکسان کردن الفبای خود جهت اتحاد و سهولت ارتباطات گام بر می‌دارد،؛ بلال اردوغان، فرزند رئیس جمهوری ترکیه، در ۲۶ جولای ۲۰۲۰، تغییر الفبای ترکیه از الفبای عثمانی به الفبای لاتین را اشتباه خوانده و تغییر الفبا را دلیلی برای پیشرفت ندانست. او در سخنانش چنین بیان نمود که ترکیه با گذشت ۹۲ سال از تغییر الفبا از عثمانی به لاتین چرا هنوز جز کشورهای پیشرفته و درجه اول دنیا نیست.