چه چالش هایی برای دستاوردهای آموزش زبان آمازیغ در مراکش مانع تراشی می کنند؟

تدریس زبان آمازیغ همچنان در مراکش با چالش های بسیاری رو به رو می باشد و این به رغم سپری شدن بیش از 20 سال از استقرار آن در سیستم آموزشی این کشور است و این در حالی است که وزارت آموزش و پرورش و ورزش در این کشور بر بهبودی شاخص های تدریس زبان آمازیغ و عمومی کردن آن تأکید دارد.

در این باره بوبکر اونغیر رئیس "انجمن آمازیغ برای حقوق بشر" -که سازمانی غیر دولتی است- می گوید "طی دهه  ها عمومی کردن تدریس زبان آمازیغ از اولویت های مبارزه جنبش آمازیغ ها در مراکش می باشد و تمامی داده هایی که انجمن های آمازیغ آن ها را منتشر می کنند، خواستار تسریع در راه اندازی کارگاه های تدریس و عمومی کردن این زبان در تمامی مراحل درسی می باشند زیرا عمومی کردن تدریس آن باعث شکل گیری مقدمه ای طبیعی و اساسی برای ارتباط گیری شهروندان با تاریخ و تمدن و زبانشان می شود".

از سال 2003 مراکش آموزش زبان آمازیغ را در تعداد محدودی از مدارس قرار داد و سپس در سال 2019 قانونی را تهیه کرد که بر اساس آن استفاده از زبان آمازیغ در اسناد و مدارک اداری و عمومی کردن آموزش آن به صورت تدریجی را ساماندهی می کند؛ اما انجمن های آمازیغ از روند کُند اجرایی کردن آن انتقاد دارند. در این خصوص اونغیر درباره کمبود نیروی انسانی آموزش دیده برای تدریس زبان آمازیغ و محصور کردن آموزش در برخی از نهادهای آموزشی ابتدایی پرسش هایی دارد و طبق اظهاراتش این موضوع به "عدم وجود تمایلی سیاسی در موفقیت کارگاه های آموزشی یا چه بسا مقاومت مسئولان بخش آموزش در برابر عمومی کردن آموزش زبان آمازیغ و قرار دادن آن به صورت اجباری" مرتبط است.

وی در این زمینه می افزاید "سخنرانی های پادشاه مراکش محمد ششم در خصوص تعامل منصفانه با زبان آمازیغ به روشنی نشان دهنده افتخار و تعصب بسیار وی برای آینده زبان آمازیغ به عنوان بخشی اساسی برای هویت ملی مراکشی هاست کما این که دولت جدید متعهد به موفقیت کارگاه های آموزشی زبان آمازیغی شده است اما واقعیت و در عمل بازتاب دهنده این موضوع نیست و به اراده پادشاه و قانون اساسی بی توجهی می شود".

در سال گذشته پارلمان مراکش یادگیری زبان آمازیغ را به عنوان شرطی برای به دست آوردن ملیت مراکشی برای خارجی ها تصویب کرد و در قانون اساسی سال 2011 آمده است "پادشاهی مراکش کشوری اسلامی دارای حاکمیت ملی کامل است و بر یگانگی ملی و یگانگی خاک خود و پاسداری از همبستگی و تنوع در مقوّم های هویت ملی خود اصرار دارد و این موضوع از طریق حضور تمامی اقشار عربی، اسلامی، آمازیغی و صحرایی حسانی با ریشه های غنی آفریقایی و اندلسی و عبری و مدیترانه ای شان می باشد". همچنین در 31 ژانویه گذشته وزیر آموزش و پرورش ملی شکیب بن موسی در جلسه مشاوران در مجلس نمایندگان این کشور اعلام کرد تعداد نهادهای آموزشی در مقطع ابتدایی در مراکش که زبان آمازیغ را به صورت جزیی یا کلی آموزش می دهند، 1803 مدرسه می باشد و از این تعداد 930 مدرسه در مناطق شهری و 873 مدرسه در مناطق روستایی می باشند و این تعداد نهاد آموزشی 31% از نهادهای آموزشی مقطع ابتدایی را تشکیل می دهند و تعداد معلم ها در این زمینه 1860 نفر و دانش آموزان در این خصوص746 هزار نفر می باشد و این افراد 19.5% از تعداد دانش آموزان مقطع ابتدایی را تشکیل می دهد. وی تأکید کرد این وزارتخانه در جهت تقویت سرعت گسترش آموزش زبان آمازیغ و برای تحقق آموزش آن در 50% از نهادهای آموزشی در سال تحصیلی 2025-2026 و تحقق آموزش آن در 100% از این نهادها در سال تحصیلی 2029-2030 تلاش می کند. درخصوص اجرای راهبرد تسریع روند عمومی کردن آموزش زبان آمازیغ بن موسی اعلام کرد وزارت آموزش و پرورش ملی تعداد مشاغل مربوط به تدریس زبان آمازیغ را به میزان 50% در سال جاری افزایش داده است و تعداد مشاغل امسال 600 فرصت شغلی در مقایسه با سال 2020 با 200 فرصت شغلی بوده است.

اما در این خصوص ابوبکر اونغیر باور دارد "عمومی نکردن زبان آمازیغ و قراردادن آن در ضمن مواد درسی اختیاری و قرار ندادن آن در ضمن مواد درسی با امتحان اجباری و نبودن بازرسان متخصص برای آن و یاد دادن مواد درسی دیگر به جای ساعت های آموزش زبان آمازیغ باعث می شود کارگاه های عمومی کردن آموزش آمازیغ یک درخواست به تعویق افتاده باشد و این موضوع نیازمند تداوم اقدامات مدنی و سیاسی برای ارائه آن و بحث درباره اش است". وی در ادامه می افزاید "آموزش زبان آمازیغ برای تمامی دانش آموزان مراکشی در مدارس خصوصی و عمومی به یک امر ضروری تبدیل شده است و این موضوع قابل حل نیست مگر از طریق اتخاذ اقدامات فوری که شامل فراهم کردن تعداد کافی نیروهای متخصص برای آموزش زبان آمازیغ و تأسیس سازمان های بازرسی متخصص و تهیه اداره ویژه برای پیگیری آموزش آمازیغ در نهادهای مرکزی در رباط و آکادمی ها و اداره های منطقه ای برای دنبال کردن مکانیزم ها و میزان و روند قرار دادن زبان آمازیغ در آموزش و نیز به عنوان بخشی از امتحانات درسی می شود".

از سویی دیگر کمال آقا پژوهشگر در مؤسسه پادشاهی فرهنگ آمازیغ -که یک نهاد دولتی است- می گوید "پس از گذشت 20 سال از قرار دادن زبان آمازیغ به صورت عملی در سیستم آموزش و پرورش، کارشناسان حقوقی و آموزشی و فعالان مدنی که موضوع آموزش این زبان را پیگیری می کنند، پسرفت بسیاری را در کلاس ها و کیفیت آموزش آن ثبت کرده اند و این موضوع در مانع تراشی برای عمومی کردن آن و نیز در نبود آموزش این زبان در پروژه های بروزرسانی ها بسیار سهیم بوده که وزارت آموزش و پرورش و ورزش ملی شروع به اجرایی کردن آن پس از صدور قانون شماره 17-51 کرده است". وی در این زمینه توضیح می دهد "به رغم تأکید قانون مبنی بر این که زبان آمازیغ در میان مواد درسی مقطع ابتدایی در مدارس می باشد و باید عمومی شود اما همچنان تدریس زبان آمازیغ با چالش های متعددی رو به روست و مهم ترین آن ها عدم درج آن در پروژه های برورزسانی مرتبط با وزارت آموزش و پرورش ملی -خصوصا پروژه های مدارس نمونه و آموزش در سطح مناسب- است. کما این که زبان آمازیغ در برنامه های آموزش فرهنگ مراکش برای خارجی ها و نهادهای آموزشی خصوصی و مدارس نمایندگی های خارجی و نیز امتحانات کارنامه ششم ابتدایی و برخی سامانه های الکترونیکی موجود نیست". از ميان چالش ها هم كمبود شديد در نيروى انسانى است كه تعداد آن تقريبا 1800 استاد متخصص مى باشد و اين باعث كاهش تعداد دانش آموزانى مى شود كه در حال يادگيرى زبان آمازيغ مى باشند و در حال حاضر از 5 ميليون دانش آموز 400 هزار نفر هستند. همچنين آموزش زبان آمازيغ با چالش اجبار برخى از استادان متخصص اين زبان به تدريس ماده درسى ديگرى يا مكلف شدن آنان به كلاس هايى غير زبان آمازيغ و منظم نبودن جريان انتقال اين استادان و بى توجهى به جايگزينى مناصب خالى رو به رو مى باشد و اين باعث بازتاب منفى بر برنامه هاى عمومى كردن اين زبان مى شود و حداقل فرصت هاى يادگيرى دروس زبان آمازيغ در سال هاى آموزش مقطع ابتدايى براى دانش آموزان را به هدر مى دهد.

همچنين كمال آقا نبود كتاب هاى درسى مشخص براى آموزش زبان آمازيغ را به عنوان نقطه ضعفى ثبت كرده است و اين باعث فراهم نبودن آن در تمامى بخش هايى مى شود كه در برگيرنده روش هاى آموزش زبان آمازيغ مى باشد و مى گويد "ما به وزارت آموزش و پرورش ملى اميد داريم تا از چالش ها عبور كرده و افق هاى جديدى براى موضوع آموزش زبان آمازيغ باز كند تا باعث موفقيت تجربه تدريس آن به عنوان يک زبان رسمى براى كشور و ميراثى براى هر مراكشى بدون استثنا گردد و بازتاب دهنده طرح هاى خوب پادشاه و آخرين آن ها به رسميت شناختن تحويل سال آمازيغ ها به عنوان تعطيلى رسمى و تلاش هاى انگيزه بخش در سطح وزارتخانه ها و تأسيس شعبه اى متخصص در زبان  آمازيغ در مركز آموزش بازرسان از طريق انتخاب 12 بازرس براى آن و افزايش تعداد استادان متخصص تا 600 نفر در سال جارى باشد".