قفقاز؛ میدان شکل‌گیری اتحادهای سیاسی جدید

به نظر می‌رسد که مناقشات قره باغ تأثیرات قابل توجهی بر معادلات  داخل و خارج  قفقاز جنوبی داشته است. اکنون، این منطقه‌ به کانون اصلی درگیری ژئوپلیتیکی بین غرب و روسیه مبدل شده است. با این حال هند، بزرگترین کشوری است که در شرایط فعلی، بیشترین تلاش‌ها را برای ورود به معادلات قفقاز داشته است.امروز، هند نگران تقویت اتحاد بین آذربایجان، پاکستان و ترکیه است که این اتحاد در جریان جنگ گذشته قره باغ شکل گرفت. دهلی این اتحاد را تهدیدی برای منافع خود می‌بیند و به همین دلیل به گسترش روابط دوجانبه خود با ارمنستان روی آورده‌است.

از طرفی، خاطرنشان می‌شود که ایروان در تلاش است تا به وابستگی خود به مسکو پایان دهد. دهلی نو نه تنها به تامین کننده اصلی تسلیحات برای ارمنستان تبدیل شده است، بلکه در حال گفتگو با ایروان برای توسعه همکاری در زمینه های دیگر نیز است. با این وجود، هند صرفاً به روابط دوجانبه با ارمنستان بسنده نکرده‌است و  همچنین در حال بررسی مشارکت های چندجانبه در این منطقه است. به عنوان مثال، امروزه کارشناسان هندی به طور فزاینده ای در مورد چشم انداز اتحاد سه جانبه میان هند، ایران و ارمنستان بحث می کنند.

تعمیق اتحاد نظامی-سیاسی آذربایجان با پاکستان و ترکیه و تقویت نقش آنکارا در قفقاز جنوبی باعث نگرانی یونان که در سال های اخیر شروع به تعمیق روابط با ارمنستان کرده است نیز شده است. این واقعیت که یونان و هند به یک اندازه نگران نقش فزاینده ترکیه در منطقه هستند، چشم اندازهای مشخصی را برای تشکیل یک اتحاد منطقه‌ای بین هند، ارمنستان و یونان ایجاد کرده‌است. ماهش رنجان دباتا، کارشناس هندی، معتقد است که این اتحاد به عنوان یک نیروی موازنه در برابر محور آذربایجان-ترکیه-پاکستان در منطقه عمل می‌کند، اتحادی که بعید است روسیه را خشنود کند.

این کارشناس مسائل سیاسی متذکر شد:« ارمنستان و هند بلافاصله پس از جنگ قره باغ و نزدیکی ترکیه و پاکستان در مورد کشمیر، قراردادی را برای تامین تسلیحات امضا کردند. دهلی نو و ایروان همکاری های سودمندی دوجانبه برقرار کرده اند و هند بازار صادرات تسلیحات خود را به ارمنستان گشوده است. هند و یونان در مخالفت با اتحاد نظامی-سیاسی آذربایجان با ترکیه و پاکستان، محورهایی را ایجاد کرده‌اند.توافق بین جمهوری آذربایجان و پاکستان برای صادرات جنگنده های جی اف-17 تندر چین و پاکستان به باکو بر همکاری امنیتی ارمنستان و هند نیز تأثیر می‌گذارد.»

این کارشناس هندی در عین حال به اهمیت افزایش حجم مبادلات تجاری سالانه بین ارمنستان و هند که به یک میلیارد دلار رسیده است، اشاره کرد و ابراز امیدواری کرد که نارندرا مودی، نخست وزیر هند به زودی به ارمنستان سفر کند. این سفر، روابط ارمنستان و هند را به سطح جدیدی ارتقا خواهد داد.

لازم به ذکر است که روسیه به طور علنی از افزایش فعالیت هند در منطقه ابراز نارضایتی نکرده است، حتی اگر هند نیز به تامین کننده اصلی تسلیحات ارمنستان مبدل شده باشد. در حال حاضر، توجه مسکو بر توقف برنامه های غرب برای «اخراج روسیه از قفقاز جنوبی» متمرکز شده است. با این حال، از آنجایی افزایش روابط ایروان با دهلی باعث از بین رفتن وابستگی ارمنستان به مسکو می‌شود، روسیه نمی‌تواند از حضور هند در قفقاز جنوبی راضی باشد. منافع مسکو و دهلی در قفقاز جنوبی اساساً ناسازگار می شود.

باید توجه داشت که علاقه هند به منطقه فراتر از تقویت اتحاد آذربایجان، ترکیه و پاکستان است. قفقاز جنوبی منطقه‌ای حیاتی است که هند قصد دارد از طریق کریدور حمل و نقل بین المللی شمال-جنوب (INSTC) ایجاد کند. کریدوری که به هند اجازه می‌دهد از طریق فلات ایران، که از دره رود سند تا رود هند و از شرق تا بین النهرین در غرب امتداد دارد، با اروپا و روسیه ارتباط برقرار کند.. برای تکمیل این مسیر مواصلاتی، هندی‌ها باید از شمال غرب ایران به روسیه یا دریای سیاه خط آهن بسازند. دو احتمال وجود دارد: راه آهن از طریق جنوب ارمنستان یا ساخت راه آهن در امتداد سواحل خزر از طریق آذربایجان.

تحلیلی که اخیرا توسط اوراسیا ریویو منتشر شده است، می‌گوید که تا قبل از جنگ دوم قره باغ، هند گزینه دوم را ترجیح می‌داد. با این حال، پس از پیروزی آذربایجان، هند مسیر عبور از ارمنستان را امن تر و سودآورتر می‌داند. هند نظاره گر امتناع ارمنستان از اعطای یک کریدور به آذربایجان در سیونیک است. احتمال وقوع جنگ بر سر این موضوع بین باکو و ایروان که برنامه ریزی راه آهن هند و ایران در این منطقه را به خطر می‌اندازد، منتفی نیست.اگر درگیری نظامی رخ دهد، با افزایش نگرانی آذربایجان و ترکیه در مورد دخالت طرف‌های ثالث، برنامه ها برای منطقه ممکن است تغییر کند.