تازهترین تحلیل صهیونیستها از افکار عمومی مردم عربستان مدعی است که نگاه کلی جامعه در حال چرخش به نفع پروژه عادیسازی است. جروزالم پست ضمن انتشار این تحلیل، آن را نتیجه پیمایش انجام شده بر روی مقالات و ستونهای روزنامههای سعودی انگلیسی زبان و با استفاده از ابزارهای پیشرفته هوش مصنوعی دانسته است؛ هر چند از روش تحلیل دادهها اطلاعاتی در دست نیست. نکته جالب توجه در این گزارش این است که اکثریت قریب به اتفاق رسانههای مورد بررسی، دیدگاه منفی یا بسیار منفی نسبت به خود موجودیت اسرائیل داشته و تقریبا هیچ نگاه مثبتی نسبت به آن در رسانههای سعودی وجود نداشته است. با این حال، این گزارش در ادامه مدعی شده بر خلاف فضای منفی راجع به اسرائیل، تحلیلهای کامپیوتری نشان میدهد دیدگاه عمومی نسبت به موضوع عادیسازی روابط سعودی-اسرائیلی خنثی، بیطرف و متعادل است.
از سویی به اذعان خود این گزارش، دلیل این تفاوت در دیدگاه راجع به اسرائیل و عادیسازی روابط با آن، ناشی از این است که رسانههای سعودی کاملا تحت کنترل حاکمیت قرار دارند و این رویکرد خنثی، هدایت شده از مراکز بالادستی سعودی است.
گزارش پیمایش افکار عمومی مردم عربستان زمانی اهمیت بیشتری مییابد که آن را در کنار سایر تحلیلهای صهیونیستی قرار دهیم؛ تحلیلهایی که هر یک از منظری به مسئله عادیسازی روابط سعودی-صهیونیستی میپردازند و البته در صدد آماده کردن و یا آماده جلوه دادن فضای افکار عمومی عربستان برای تحقق این توافق هستند. در این راستا، به نظر میرسد اندیشکدهها، تحلیلگران و رسانههای اسرائیلی از سالهای گذشته پروژهای را آغاز کردهاند تا پادشاهی سعودی را دارای هویتی ملی با تاریخی که به قرنها پیش از اسلام باز میگردد به تصویر بکشند؛ پروژهای که بر برجسته کردن نمادهای غیراسلامی و یا ضداسلامی تاکید دارد و سعی میکند ارتباط رسمی عربستان با یک دولت یهودی-صهیونیستی را از منظر ارتباط میان دو ملت و دو کشور، بدون توجه به اختلافات عمیق تاریخی و اعتقادی و حتی سرزمینی، توجیه و عادیسازی کند.
هر چند این روندِ تاکید بر مظاهر غیراسلامی و در ادامه، عادی جلوه دادن روابط با دولت صهیونیستی از سالها پیش آغاز شده است، اما موج رسانهای صهیونیستها برای القای رضایت افکار عمومی سعودی نسبت به پروژه عادیسازی دقیقا زمانی به راه افتاده که شاهد سختتر شدن موضع دولت سعودی در قبال جنایات رژیم صهیونی هستیم. چه این که گزارش مذکور در جروزالم پست در زمانی منتشر شد که علاوه بر صدور حکم دستگیری نتانیاهو در دادگاه لاهه، شورای همکاری نیز بیانیهای بیسابقه در محکومیت حملات اسرائیل به لبنان، سوریه و ایران منتشر کرد و بنسلمان نیز در سخنانی، اقدامات رژیم صهیونی در غزه را نسلکشی خواند. در همین راستا، از زمان آغاز جنگ غزه تا کنون، هرگز رسیدن به توافق میان عربستان-اسرائیل-امریکا تا این حد دور از دسترس به نظر نمیرسیده است.
از سویی در روزهای اخیر اخباری از برخی رسانههای صهیونیستی چپگرا که منتقد سیاستهای نتانیاهو و جریان راست افراطی حاکم نیز میباشند، منتشر شده که مدعی است تعهد مبهم نتانیاهو نسبت به ایجاد «مسیری به سمت دولت فلسطینی» شرایط لازم برای رسیدن به توافق آتشبس را ضمن پیشبرد روند عادیسازی، فراهم میکند. مبنای این ادعای روزنامههایی نظیر هاآرتص[1] نیز این است که به عقیده نتانیاهو، بنسلمان علاقه اندکی به ایجاد دولت مستقل فلسطینی و ایده دو دولتی دارد و از همین رو میتوان به حصول توافق خوشبین بود. پس از آن، روزنامه تایمز آو اسرائیل نیز خبری مبنی بر نزدیک شدن نتانیاهو به ابراز موافقت برای تشکیل دولت فلسطینی منتشر کرد.
با این حال، اندکی پس از انتشار این گزارشها، طرفین سعودی و اسرائیلی آن را صراحتا و شدیدا تکذیب کردند؛ دفتر نتانیاهو آن را یک دروغ کامل خواند و طرف سعودی نیز آن را عاری از واقعیت توصیف کرد. در ادامه، آکسیوس به نقل از سران سعودی نوشت: موضع محکم سعودی که به دولت امریکا نیز اعلام شده، این است که هیچ رابطه دیپلماتیکی با اسرائیل ایجاد نخواهد شد، مگر اینکه دولت مستقل فلسطینی بر اساس مرزهای ۱۹۶۷ به پایتختی قدس شرقی ایجاد شود[2].
اما نگاهی به مواضع پیشین سعودی نسبت به پذیرش رسمی رژیم صهیونیستی به عنوان یک دولت، نشان از تغییرات جالب توجهی دارد که علت آن را بیش از هر چیز باید در حساسیت بیشتر افکار عمومی نسبت به اسرائیل و احساس خطر رهبران سعودی از واکنش مردم دانست.
محمد بنسلمان، پس از به دست گرفتن قدرت دوفاکتو در عربستان، با تاکید بر ایده «اسلام میانهرو»، وهابیت را به حاشیه رانده و با حذف مفاهیم ضدصهیونیستی از کتابهای درسی مدارس عربستان، زمینه را برای پذیرش یهودیان فراهم کرده بود. او در سال ۲۰۲۲ در مصاحبهای اعلام کرده بود که اسرائیل دشمن نیست، بلکه شریکی بالقوه برای سعودی است[3]. اندکی پیش از آغاز جنگ غزه در اکتبر ۲۰۲۳ نیز وی در مصاحبهای با شبکه فاکس نیوز امریکا با اشاره به اینکه وضعیت فلسطین و مردم آن برای ما (حاکمیت سعودی) مهم است، اظهار داشت که اخبار مبنی بر توقف مذاکرات عادیسازی، صحت ندارد و ما هر روز [به اسرائیل و توافق با آن] نزدیکتر میشویم[4]. علاوه بر این، در ماههای پیش از طوفان الاقضی، گزارشهای متعددی مبنی بر همکاری شرکتها، اشخاص، تاجران و سرمایهگذاران سعودی و اسرائیلی منتشر میشد[5]. این تعاملات، همگی حاکی از پیش رفتن هر چه سریعتر پروژه عادیسازی با میانجیگری امریکا برای تحقق شروط عربستان بود؛ پروژهای که با آغاز جنگ غزه دچار سکته شد اما هم چنان از منابع متعددی اخباری مبنی بر ادامه آن به گوش میرسید.
جنایتهای رژیم صهیونیستی در غزه که موجب برانگیختن واکنشهای افکار عمومی در سراسر جهان و از جمله کشورهای خلیج فارس شد، رفته رفته تاثیر خود را بر مواضع اعلانی سعودی نسبت به اسرائیل گذاشت. به طوری که موضع رهبران این کشور از محکومیت صرف حملات، به نسلکشی خواندن این اقدامات تغییر کرد. افزون بر این، بنسلمان در دیدار با بلینکن که در ژانویه ۲۰۲۴ به عربستان سفر کرده بود، گفته: آیا من شخصا اهتمامی به مسئله فلسطین دارم؟ نه ندارم، اما مردم من دارند[6]. این ادراک از فضای افکار عمومی و نگرانی از واکنش جامعه تا جایی پیش رفت که چندی بعد، ولیعهد سعودی که تحت فشار دولت بایدن برای نهایی کردن توافق عادي سازی و رسیدن به راه حلی برای خاورمیانه پرآشوب قرار داشت تا برگ برندهای برای دولت دموکرات پیش از انتخابات ۲۰۲۴ باشد، نسبت به عاقبت خود پس از توافق با اسرائیل ابراز نگرانی کرده و سرانجام انورسادات پس از کمپ دیوید و ترور وی را یادآور شد[7].
حساسیت افکار عمومی نسبت به عادي سازی نه فقط متعلق به افرادی است که دیدگاه مذهبی و دلبستگی به قدس دارند، بلکه مربوط به لیبرالهایی نیز میشود که به رسمیت شناختن رژیم صهیونیستی را در تضاد با اصول اولیه انسانی و حقوق بشر میبینند. بر اساس نظرسنجی موسسه واشنگتن[8] که سال گذشته میلادی و چند ماه پس از آغاز جنگ غزه انجام شد، تنها ۲۰ درصد مردم عربستان معتقد بودند که پیمان ابراهیم می تواند نتایج مثبتی برای خاورمیانه به همراه داشته باشد. همچنین ۱۸ درصد همکاری برخی دولتهای عرب با اسرائیل را برای مقابله با تهدید ایران لازم خوانده بودند. نکته جالب در این نظرسنجی این است که ۸۱ درصد پاسخدهندگان معتقدند بودند در صورت بروز حادثهای طبیعی مانند زلزله شدید ترکیه، کشورهای عربی نباید هیچگونه کمک انساندوستانهای را از اسرائیل بپذیرند.
همین موسسه پژوهشی، ۷ ماه پس از نظرسنجی مذکور، پیمایش دیگری منتشر کرد که نتایج جالبتری را آشکار ساخت[9]؛ ۹۱ درصد از پاسخدهندگان، جنگ غزه را با وجود تمام آسیبها و خرابیهای به بار آمده، یک پیروزی برای فلسطینینان ارزیابی کردهاند. جالبتر اینکه اکثریت قریب به اتفاق پاسخدهندگان (۹۶٪) با این گزاره موافقند که کشورهای عرب باید سریعا تمام روابط اقتصادی، سیاسی و دیپلماتیک خود با اسرائیل را در اعتراض به اقدامات نظامی آن در غزه قطع کنند.
در همین راستا، و همزمان با تندتر شدن فضای عمومی علیه رژیم صهیونیستی، شاهد تعدیل موضع سران سعودی و پافشاری بر شروطی از جمله توافق امنیتی با ایالات متحده و بهرهمندی از فناوری هستهای به شکل مستقل هستیم؛ چرا که در این شرایط، دولت سعودی در صدد است هر گام در مسیر عادیسازی را به نحوی برای شهروندانش توجیه کرده و مشروعیت ببخشد.
پرواضح است که مجموع مواضع، سخنان، نشستها و میانجیگریهای سران سعودی پیش و پس از طوفان الاقصی، نشان از نگاه کاملا منفعتمحورانه آنها نسبت به مسئله فلسطین دارد، اما سیر تحول در بیانات و مواضع و عقبنشینی ظاهری از رویکردهای تطبیعی، بیانگر قدرت افکار عمومی و احساس تهدید سیاستمداران سعودی از وضعیت جامعه است؛ آن هم جامعهای که در آن افراد به دلیل استفاده از چفیه و پرچم فلسطین و حمایت از غزه، مجرم تلقی میشوند. چنین شرایطی رسانههای صهیونیستی را برآن داشته تا شرایط عمومی جامعه را برای پذیرش توافق با اسرائیل مهیا جلوه دهند و از سویی هر از چندی با انتشار اخباری مبنی بر قریب الوقوع بودن حصول به توافق، مانع از دور شدن فضای ادراکی و ذهنی حاکمان و مردم از مسئله عادیسازی شوند.
[1] https://www.haaretz.com/israel-news/2024-12-17/ty-article/.premium/israel-and-saudi-arabia-reach-normalization-breakthrough-clearing-path-for-hostage-deal/00000193-d5aa-d8ac-ab9f-f5bf29c20000
[2] https://www.newarab.com/news/saudi-arabia-israel-deny-reports-normalisation-breakthrough
[3] https://www.inss.org.il/publication/saudi-public-opinion/
[4] https://www.youtube.com/watch?v=w0NxI44yBDM
[5] https://www.globes.co.il/news/article.aspx?did=1001413256
[6] https://www.theatlantic.com/international/archive/2024/09/israel-gaza-war-biden-netanyahu-peace-negotiations/679581/
[7] https://www.politico.com/news/magazine/2024/08/14/saudi-prince-mbs-israel-deal-00173898
[8] https://www.washingtoninstitute.org/policy-analysis/new-saudi-opinion-poll-shows-40-percent-still-back-some-ties-israel-three-fourths
[9] https://www.washingtoninstitute.org/policy-analysis/new-poll-sheds-light-saudi-views-israel-hamas-war