فتوای هسته‌ای که هرگز وجود نداشت: چگونه ایران یک روایت را به جهان فروخت؟

این ایده به ذهنم خطور کرد که ماهیت فتوای آیت الله خامنه‌ای در مورد استفاده از سلاح هسته‌ای را که در جریان مذاکرات هسته‌ای 2004 مطرح شد برسی کنم. مذاکره‌ کننده ارشد هسته‌ای ایران در آن زمان هشت سال پس از این اتفاق گفت: " هیچ هماهنگی از قبل وجود نداشت". این چیزی جز یک نبوغ در شکل‌دهی یک روایت نادرست درباره برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی بود، که توسط روحانی ارائه شد که در نهایت دو دوره رئیس‌جمهور (2013-2021) شد.

روحانی در مصاحبه ای با مجله مهرنامه در سال 2012 به بازگویی مذاکرات سال 2004 با وزرای خارجه فرانسه، آلمان و انگلیس پرداخت و مدعی شد که به آنها گفته بود که : " آیت الله خامنه ای رهبر معظم انقلاب  فتوا داده و استفاده از سلاح هسته‌ای را حرام اعلام کرده است. دستیابی به سلاح هسته‌ای با این فتوا برای ما مهمتر از NPT (پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای) و پروتکل الحاقی است و برای ما از هر قانونی مهمتر می‌باشد."

روحانی افزود: این مسئله  به اظهارات مقام معظم رهبری در نماز جمعه، درست یک هفته قبل از مذاکره اشاره دارد که رهبری گفت: "نه، ما به فکر سلاح هسته ای نیستیم. من بارها گفته ام که سلاح هسته ای ما این ملت است. سلاح هسته ای ما همین جوانان هستند. ما سلاح هسته ای نمی‌خواهیم کشوری که این همه جوان مؤمن دارد و این ملت متحد نیازی به سلاح هسته ای ندارد. سلاح‌های هسته‌ای، تولید، ذخیره و استفاده از آن‌ها، هر کدام یک مشکل دارند. ما هم نظر دینی خود را گفته ایم که روشن است و همه می دانند." با این حال، «نظر دینی»  آیت الله خامنه‌ای در مورد تسلیحات هسته‌ای همواره پیامی بوده است که به دقت بیان شده و توسط او بارها تکرار شده است – البته نه به صورت مکتوب، بلکه فقط در سخنرانی‌ها – که در آن منحصراً «استفاده» از سلاح‌های هسته‌ای را «حرام» دانست.

کارزار فریب زمانی آغاز شد که جمهوری اسلامی بقای خود را در معرض خطر قریب الوقوع دید. یک روز پس از حمله آمریکا به عراق در 20 مارس 2003، آیت الله خامنه‌ای در سخنرانی خود گفت: «ما بمب هسته‌ای نمی‌خواهیم. ما حتی با داشتن سلاح شیمیایی مخالفیم. این چیزها با اصول ما همخوانی ندارد." در طول سال‌ها، آیت الله خامنه‌ای و سایر مقامات بلندپایه این جمله را تکرار کردند، در حالی که دانشمندان ایرانی مشغول توسعه «همه اجزای لازم» برای ساخت سلاح هسته‌ای بودند – و رهبری پیوسته از این دانشمندان تجلیل کرد. پیگیری اظهارات آیت الله خامنه‌ای در دو دهه گذشته نشان می‌دهد که او هرگز علیه ساخت سلاح هسته‌ای فتوا نداده و تنها به طور ضمنی و از تحریم استفاده از سلاح‌های کشتار جمعی صحبت کرده است.

فتوا

آنچه در نهایت تبدیل به نقطه اصلی گفتگوی دیپلمات‌های ایرانی شد به عنوان «فتوا» رهبر معظم انقلاب مبنی بر منع استفاده از سلاح‌های هسته‌ای به قدرت‌های جهانی فروخته شد. در واقع، این آخرین پاراگراف پیام تکراری او به اولین کنفرانس بین المللی خلع سلاح هسته ای و عدم اشاعه هسته ای بود که تهران در سال 2010 میزبان آن بود. در بخشی از پیام منتشر شده توسط نمایندگی‌های دیپلماتیک ایران به عنوان «فتوا» آمده است: " ما معتقدیم علاوه بر سلاح‌های هسته‌ای و دیگر انواع سلاح‌های کشتار جمعی مانند سلاح‌های شیمیایی و سلاح‌های بیولوژیکی، تهدیدی جدی علیه بشریت است. ملت ایران که خود قربانی استفاده از سلاح‌های شیمیایی است، بیش از سایر ملت‌ها خطر تولید و انباشت این سلاح‌ها را احساس می‌کند و آماده است همه امکانات خود را در راه مقابله با آن قرار دهد. ما استفاده از این سلاح ها را حرام می‌دانیم و تلاش برای حفظ بشر از این بلای بزرگ وظیفه همگان است."

تارنمای رسمی رهبر معظم انقلاب چندین صفحه  را به توضیح موضع وی در مورد تسلیحات هسته‌ای اختصاص داده  است که در یکی از آن‌ها همه نظراتی که وی در مورد آنها ارائه کرده است، ذکر شده است. در میان هشتاد و پنج نقل قول، کلمه «حرام» تنها سه بار و منحصراً در مورد «استفاده از سلاح‌های هسته‌ای» به کار رفته است، نه تولید یا ذخیره آن. او همچنین دو بار «استفاده» از سلاح‌های کشتار جمعی را «گناه کبیره» خوانده است.

در همین صفحه، تنها نقل قولی که شامل عبارت «فتوا» است، از یک سخنرانی‌های وی  در سال 2015 آمده است و می‌گوید: " ما سلاح هسته‌ای نمی‌خواهیم. نه به خاطر حرفی که می زنند، بلکه به خاطر خودمان، به خاطر دینمان، به خاطر دلایل عقلی مان. این هم فتوای شرعی ماست و هم فتوای عقلی ما. فتوای عقلانی ما این است که امروز، فردا یا هرگز به سلاح هسته ای نیاز نداریم. تسلیحات هسته‌ای برای کشوری مثل ما دردسرساز است."  در شرع همه اعمال به پنج دسته تقسیم می شوند: واجب، مستحب، مباح، مکروه و حرام. در مورد تسلیحات هسته‌ای، مقام معظم رهبری آشکارا و احتمالاً عمداً از برچسب‌گذاری «تولید و ذخیره‌سازی» سلاح‌های هسته‌ای با برچسب مذهبی پرهیز کرده و جا را برای برنامه تسلیحات هسته‌ای باز کرده است. علاوه بر فریب دادن قدرت‌های جهانی با روایتی دروغین درباره فتوای ناموجود، تفسیر دو پهلو از فتوای رهبر انقلاب توسط جناح‌های حاکم  درون حکومت امکانات کافی را برای پیگیری توسعه سلاح هسته‌ای را می‌دهد.