درباره کتاب ایجاد شبکه های اعتدال اسلامی

چه بسا این کتاب از بهترین کتاب ها برای مطالعه در سال جاری است و همین امر هم برای سال پیش رو صدق می کند زیرا در واقع فکر نمی کنم بتوانم پژوهشی در نهایت کیفیت و انسجام مانند این کتاب پژوهشی را بیابم.

این کتاب را که از عنوان آن فکر می کنید نوشته یکی از بزرگترین اندیشمندان مسلمان باشد، در واقع از انتشارات یکی از مهم ترین مراکز پژوهشی امریکایی یعنی مؤسسه رند در زمینه پژوهش های خاورمیانه است که از مهم ترین مراکز پژوهشی آمریکایی می باشد و مطالب آن به عنوان یادداشت های تصمیم گیران سیاست آمریکا در زمینه همه مسائل مرتبط با خاورمیانه است و یکی از منابع نشر اندیشه ورزی در آمریکا محسوب می شود. این کتاب به عنوان یک پژوهش غیر بیطرفانه و در مقام اول از جانب منافع آمریکا در حال سخن گفتن است.

در این کتاب 4 تن پژوهشگر، دسته بندی را برای اسلامگراها انجام می دهند و به عبارتی دقیق تر این دسته بندی برای ایدئولوژی های اسلامی یا مرجعیت های فکری آنان است. از نظر این پژوهشگران ما اسلامگرایان یا رادیکال های افراطی هستیم یا اسلامگرایان معتدل یا اسلامگرایان سکولار یا صوفی گرایان مذهبی یا اهل ست و... می باشیم. تمامی این عناوین را می توان در دو دسته خلاصه کرد:

الف- اسلامگرایان دارای مرجعیت های مطابق با دموکراسی لیبرال آمریکا و ارزش های آن.

ب- اسلامگرایانی که نمی توانند با چنین مرجعیت هایی موافق باشند.

سپس به شکل محترمانه ای جزئیاتی برای ارزش های دموکراسی ذکر می کند که قانون اساسی آمریکا به آن ها تصریح کرده است و در این جا می توان برای نمونه به حقوق زنان، برداشتن محدودیت های جسمانی، تساوی جنسیتی، ارزش های مذهبی اشاره کرد. پس از آن پژوهش یاد شده مطالعات مستقلی را در زمینه تفاوت میان اسلامگرایی راهبردی در خصوص آمریکا و اسلامگرایی که از تقیه استفاده کرده و مرزی میان سکولار استبدادگرا و سکولار لیبرال واقعی می گذارد و میان آنان فرق قائل می شود، انجام داده است.

باید گفت این کتاب به وسیله مطالعاتی مشروح به امکان گسترش جنبش سکولاریم در میان مسلمانان در نواحی مختلف جهان اسلام و به غیر از خاورمیانه به جای سکولاریزه کردن این منطقه می پردازد و برای نمونه به آثار آن در اندونزی، بنگلادش، پاکستان و مالزی و مانند اینها اشاره می کند و به باور این کتاب تأثیر شبه جزیره عربستان از نظر دینی بر روی این جوامع رو به کاهش است. البته چنین ایده ای نباید ما را از این غافل کند که دوره جنگ فکری میان چپ کمونیسم و آمریکا در زمان جنگ سرد هم بی تأثیر نبوده است. این پژوهش از جنبش اسلامی در اروپا غافل نیست و بسیاری از بخش های کتاب یاد شده از اقلیت های اسلامی در اسپانیا، آلمان و فرانسه سخن می گوید و به طور مشروح درباره جنبش اسلامی در دانمارک پس از کاریکاتورهای اهانت آمیز علیه پیامبر اکرم (ص) صحبت می کند و به این نکته اشاره دارد چگونه گروه هایی اسلامگرا که قرار بود برای کنترل مسلمانان از آن ها حمایت شود، تبدیل به جنبش هایی برای بسیج عمومی شده و تهدید به آتش زدن جهان کردند، اگر این روزنامه آتش زده نشود. از نظر پژوهشگران به رغم ضرورت اقداماتی در زمینه سکولاریزه شدن در اطراف خاورمیانه اما لازم است دستاوردهای سکولاریزه شدن خاورمیانه هم حفظ شده و برای گسترش آن تلاش شود.

این کتاب طی بیانی مشروح به ضرورت ایجاد شبکه ای از گروه هایی اسلامی می پردازد که به این گروه ها به عنوان معتدل نگریسته شده و وابسته به دولت آمریکا هستند و در عین حال توصیه می کند به این گروه ها آزادی تحرک در جو عمومی داده شده و در فعالیت آنان دخالت چندانی وجود نداشته باشد تا انعطاف داشته باشند و در میان مسلمانان ریشه بدوانند زیرا ماهیت نقش این گروه ها این است که برای نشر اندیشه و ارزش های نئولیبرالیسم آمریکایی مدرن زمینه سازی کنند و از سویی دیگر ضروری است هماهنگی میان یکدیگر وجود داشته و از آنان پشتیبانی شده و به طور مستمر بازبینی و ارزیابی در خصوص آنان صورت گیرد.

با نگاهی به تاریخ انتشار این پژوهش که در سال 2005 بوده است، متوجه می شویم دیپلماسی بین المللی آمریکا تا حد زیادی در ایجاد چنین گروه ها و اندیشه هایی موفق بوده است و با بازدیدی کوتاه از دانشگاه آمریکایی در قاهره یا دفاتر آن و مشاهده فعالیت ها و خدمات انجام گرفته از آنان، این پژوهش در ذهن خواننده به طور مستقیم ماندگار می شود و به این نتیجه می رسد نهادهایی مانند این دانشگاه صرفا برای آماده سازی پرسنل نخبه و فرهیخته مصری است تا گروه های مورد نظر را تأسیس کنند.

طبیعتا این پژوهش ها از رهبران جنبش های اسلام سیاسی مورد غفلت واقع می شوند که همیشه پیروان ادیان اهل کتاب را متهم می کنند که برای هیچ چیزی سودمند نیستند. چنین مطلبی از سوی مؤسسه ای به این گستردگی باید مورد توجه قرار می گرفت و به صورت فوری ترجمه می شد و بر تمامی رهبران جنبش های اسلامی منتشر می گشت و تصمیمات افراد مؤثر در غرب و آمریکا در این زمینه مورد مطالعه واقع می شد.