گرایش بالای شهروندان و بهویژه جوانان عربستانی به استفاده از لغات و اصطلاحات انگلیسی، آن هم در کشوری که به عنوان مهد زبان عربی شناخته میشود، موضوع جدیدی نیست و دلایل آن به امور متعددی مانند حضور جدی زبان انگلیسی در برنامه درسی دانش آموزان، نفوذ بالای شبکههای اجتماعی درعربستان و حمایت و تشویق دولت از طرحهای آموزش این زبان انگلیسی در این کشور بازمیگردد؛ اما با اجرای چشم انداز 2030 از سال 2016 که آموزش زبان انگلیسی را از بدو ورود به دبستان اجباری کرده و اوج گرفتن فعالیتهای هیئت الترفیه و رواج شدید برنامههایی با پیوست فرهنگ غربی، به خصوص بعد از سال 2020، این تمایل اکنون به حدی رسیده که بنابه برخی گزارش ها، نوجوانان وکودکان عربستان تلاش میکنند کاملا به زبان انگلیسی صحبت کنند[1].
به گفته خود مقامات سعودی، شمار شهروندان مسلط به زبان انگلیسی در عربستان سالانه 15% افزایش مییابد؛ آماری که در مقایسه با دیگر زبانها (مانند فرانسوی که تنها 15 هزار نفر در عربستان مسلط به آن هستند) آماری قابل تأمل است.
آموزش زبان انگلیسی در مدارس عربستان، تا پیش از این از ششم ابتدایی شروع میشد؛ اما در چارچوب چشم انداز 2030، به اول ابتدایی تغییر کرد که انتقاداتی را از جمله خطر شکلگیری فرهنگ و زبان غیرعربی در ذهن و رفتار کودکان و بیگانگی با فرهنگ بومی را نیز درپی داشته است؛ تا جایی که شبکه سعودی العربیه انگلیسی در گزارشی، به صورت غیرمستقیم به این روند انتقاد کرده، و معتقد است که یک روند رو به رشد در میان جوانان سعودی شکل گرفته که در آن با هم به زبان انگلیسی صحبت میکنند تا "بهروز"، "باکلاس"، "مدرن" و "حرفهای" به نظر برسند.
همچنین بنابه گزارش روزنامه عکاظ، طوفان اصطلاحات و لغات بیگانه به شدت جامعه عربستان را درنوردیده، و اکنون جوانان عربستانی پیوسته حتی در دانشگاهها، مدارس و محل کار نیز از این اصطلاحات استفاده میکنند؛ به نوشته عکاظ، مسئله تلختر و تأسفبارتر آن که این پدیده نه تنها در میان عموم مردم؛ اعم از زن و مرد منتشر شده، بلکه حتی به نحوی بسیار آزاردهنده میان فرهیختگان و نخبگان نیز رواج یافته است.[2]
با این حال، عمق فاجعه آنجاست که این روند عملاً از سوی دولت و با حمایت مقامات سعودی، در قالب برنامههای مختلف و پرسروصدای فرهنگی، هنری، ورزشی و.. ترویج میشود؛ روندی که از سال ۱۹۳۶ با اعزام دانشجویان برای تحصیل خارج از کشور با بودجه هنگفت دولتی، کلید خورد و در سالهای اخیر با اصلاحات اجتماعی-فرهنگی خاندان سلمان، به شدت پررنگ شده است .
هرچند زبان به عنوان دروازه فرهنگ و ارتباطات و عنصری مهم در تحصیلات خارجی دانشجویان عربستانی، نقش بهسزایی در پیشرفتهای علمی، آموزشی این کشور داشته، اما تبعات منفی و گاه جبرانناپذیری نیز به همراه آورده است. در همین راستا، ریچارد لبارون ضمن یادداشتی در آتلانتیک، ضمن اشاره به «تأثیر قابل توجه طرح بورسیه دانشجویان عربستانی به کشورهای غربی بر خانواده سعودی و روابط جنسیتی» در عربستان، به مقامات آمریکا توصیه میکند دانشجویان بورسیه عربستانی باید با خانوادههای آمریکایی ارتباط داده شوند تا هم زبان خود را تقویت کنند و هم «در فرهنگ آمریکایی غوطهور شوند» و تبادل فرهنگی لازم نیز صورت گیرد.
قابل انکار نیست که پیشرفتهای علمی و فناوری و گسترش شبکههای اجتماعی، موجی از اصطلاحات و لغات -عمدتا انگلیسی- را با خود به همراه دارد، که روی دیگر زبانها سایه میاندازد؛ زبان عربی نیز از این امر مستثنا نیست. دانشجویان بورسیه عربستانی نیز به دلیل تجربه زندگی در ایالات متحده، دچار تغییراتی در نگاه، فرهنگ و زبان میشوند. علاوه بر این، چرخش در گرایش اعتقادی آنها نیز با موج بازگشتشان به کشور، مشخص خواهد شد. آنها ممکن است به مناصب و مشاغل دولتی و تأثیرگذار کشور راه یابند؛ و اینجاست که روند نفوذ فرهنگ بیگانه، شکل و شمایل دولتی به خود میگیرد؛ و این مسیر نه تنها با مانعی روبرو نمیشود، بلکه مسئولان دولتی نیز آن را تسهیل می کنند.
در همین راستا، برنامه بورسیه دانشجویان عربستانی که طی سالها و به دلیل مشکلاتی مانند کمبود بودجه و... دچار تغییر و محدودیتهایی شده بود، با روی کار آمدن محمد بن سلمان، رنگ و بوی جدیدی به خود گرفت. ولیعهد سعودی در قالب چشمانداز 2030، از پروژههای بلندپروازانهای در زمینه گردشگری و فناوری رونمایی کرد؛ که نه تنها مستلزم بودجه و سرمایهگذاری است، بلکه همچنین به نیروی انسانی آموزش دیده و حرفهای نیز نیاز دارد.
در واقع محمد بن سلمان برای اجرای پروژههای چشمانداز 2030، برنامه بورسیه دانشجویان را نیز به خدمت گرفت. به عنوان نمونه، اکنون وزارت فرهنگ سعودی دانشجویان را به بهترین دانشگاههای جهان میفرستد، تا موسیقی، آشپزی، انیمیشین و... را فراگرفته و پس از بازگشت، در عربستان به کار گیرند[3].
بنابه گزارشها، برنامه بورسیه محمد بن سلمان، اعزام 70 هزار دانشجو به 200 دانشگاه برتر جهان تا سال 2030 را هدفگذاری کرده است؛ اگرچه در مقایسه با برنامه پیشین که طی آن، 70 هزار عربستانی طی 10 سال، فقط از دانشگاههای آمریکایی فارغالتحصیل شدند[4]، این رقمی نسبتاً کوچک به شمار میآید، اما میتوان گفت به صورت هدفمند، فرهنگ جامعه سعودی را هدف قرار داده است.
سرمایهگذاری گسترده دولت سعودی و نیز دولتهای غربی روی این فرصت (بورسیه تحصیلی)، به آنجا منجر شده که جوان عربستانیِ بزرگ شده در جامعه محافظهکار دینی و عربی که همواره پیدایش دین اسلام و عربیت زبان قرآن را از افتخارات خود میدانسته است، اکنون حامل و مروج فرهنگی است که در مغایرت کامل با فرهنگ بومی قرار دارد.
[1] https://english.alarabiya.net/articles/2011%2F01%2F21%2F134471
[2] okaz.com.sa
https://www.okaz.com.sa/local/na/1706289
[3] https://www.youtube.com/live/EgrTm8rznH8?feature=shared
[4] https://x.com/SACM_USA/status/982659067045990400