تلاش روسيه و ايران براى ايجاد وضعيت جغرافيايى و اقتصادى جديد در جنوب قفقاز

طبق خلاصه اى سياسى كه مؤسسه پژوهشى هلندى آن را منتشر كرده است، منطقه قفقاز حلقه اصلى در زنجيره با ارزشى مى باشد كه به سرعت در حال توسعه است و اين زنجيره را ايران و روسيه براى دور زدن تحريم هاى غرب ايجاد كردند.

اين خلاصه سياسى كه "مؤسسه كلينجنديل" آن را تهيه كرده و مقر آن در لاهه مى باشد، تأكيد مى كند جنگ ها در روسيه و اكراين و در غزه باعث تقويت شراكت راهبردى ميان ايران و روسيه شده اند. كما اين كه دو كشور روابطى را با تركيه كه ديكتاتورى در آن رو به افزايش است و در عين حال عضو پيمان ناتو مى باشد، گسترش دادند. سه كشور ايران، روسيه و تركيه قصد دارند تا نظام اقتصادى جديدى را در منطقه قفقاز ايجاد كنند و طبق تأكيد اين خلاصه سياسى اين منطقه "ديگر به طور گسترده مرتبط با اقتصاد و بازار ليبراليسم جهانى نيست".

پيش از شروع نزاع در اكراين در سال 2022، كرملين براى مدتى طولانى به حاكميت راهبردى خود بر قفقاز مشهور بود؛ اما اوضاع ديگر اينچنين نيست. با اين حال طبق اين خلاصه سياسى توان روسيه براى اعمال نفوذ راهبردى خود بر اين منطقه رو به كاهش است و اين موضوع فضايى را براى تأسيس شبكه اى از شراكت هاى اقتصادى مستحكم تر ميان روسيه و ايران و تركيه ايجاد كرده است. حلقه ارتباطى كه اين سه كشور را به يكديگر مرتبط مى سازد، تمايل آن ها براى حفظ نفوذ اقتصادى غربى در اين منطقه تحت كنترل خودشان مى باشد.

اين خلاصه سياسى مى افزايد "اين وضعيت جغرافيايى جديد براى تهران مهم مى باشد زيرا اهداف روسيه شامل ايجاد نظام پولى مستقل و بازارى براى انرژى و زنجيره تأمين موازى و خارج از چارچوب در حال ساماندهى غرب مى شوند و ممكن است اين اهداف باعث شكستن انزواى ايران گردند و ايران هم اكنون مى تواند از جغرافياى خود براى آسان سازى كريدور اقتصادى زمينى روسيه در خاورميانه و شبه قاره استفاده كند كه باعث دور زدن خليج فارس و كانال سوئز خواهد شد".

شراكت ميان ايران و روسيه و تركيه در سال 2017 آغاز شد، هنگامى كه نمايندگان اين سه كشور در پايتخت قزاقستان شهر آستانه براى گفتگو درباره آينده سوريه -كه توسط جنگ به كشورى چند پاره تبديل شده بود- گرد هم آمدند. جنگ اكراين باعث تسريع در نياز هر سه طرف -خصوصا روسيه و ايران- براى همكارى شد. در اين خلاصه سياسى آمده است عمليات مداوم اسرائيل در غزه "منجر به تسريع اين فرآيند ميان سه كشور شد و دليل آن هژمونى ديدگاه هاى انتقاد آميز در نهادهاى سياسى اين سه كشور به اسرائیل مى باشد".

با وجود اين كه انگيزه هاى ايران و روسيه و تركيه براى شكل گيرى دوباره معادله ژئوپولتيک و اقتصادى در قفقاز بالاست اما اين خلاصه سياسى موانع متعددى را بر سر راه اين موضوع مشخص كرده است كه در اين ميان مى توان به روابط راهبردى و مستحكم جمهورى آذربايجان با رژيم صهيونيستى و شراكت ميان ايران و ارمنستان اشاره داشت. اين خلاصه مى افزايد براى نمونه مقامات تهران باور دارند رژيم صهيونيستى به صورت قاچاق پهپادهايى را به جمهورى آذربايجان براى حمله به تأسيسات هسته اى ايران در سال 2023 انتقال داده است. همزمان مقامات آذربايجان معتقدند ارمنستان به ايران به عنوان درگاهى براى انتقال تسليحات متكى است.

اين خلاصه در پايان مى گويد "جنگ در اكراين منطقه قفقاز را به فرصتى اقتصادى تبديل كرد اما معادله امنيتى در آن منطقه را هم سست تر كرد". اين در حالى است كه طرف هاى اصلى داراى منافع با يكديگر براى مديريت منابع اين منطقه فعاليت دارند اما در عين حال همچنان نقش هاى خود را به طور روشن مشخص نكرده اند و از سويى ديگر جنگ در غزه هم فشارها و انگيزه هاى جديدى را به اين شراكت تقريبا پايدار اضافه مى كند.