اروپا چگونه می‌تواند حضور خود در پیمان‌های استراتژیک جهانی را احیا کند؟

در میان چالش‌های پیچیده و به سرعت در حال تکامل در امنیت جهانی، اتحادیه اروپا با نیاز به یافتن راه حل‌های نوآورانه از طریق همکاری با بازیگران کلیدی جهانی در یک چارچوب چند جانبه مواجه است.

مشارکت‌های استراتژیک، که در اینجا به عنوان چارچوب‌های همکاری سطح پایین با بازیگران مهم منطقه‌ای یا جهانی تعریف شده است، بسیار مهم است. تعامل جامع این بازیگران با اتحادیه اروپا در یک زمینه چند جانبه می‌تواند نتایج مثبتی برای مقابله با چالش‌های جهانی چند وجهی ایجاد کند.از سال ۱۹۹۸، اتحادیه اروپا به طور رسمی با ده بازیگر جهانی و شش سازمان بین دولتی، با بسیاری از شرکای غیررسمی و بالقوه، مشارکت استراتژیک ایجاد کرده است که نشان دهنده تعهد آن به چندجانبه گرایی مؤثر است.

بحث‌های زیادی در مورد اثربخشی مشارکت‌های استراتژیک به عنوان ابزاری از سیاست مشترک خارجی و امنیتی اتحادیه اروپا و سیاست مشترک امنیتی و دفاعی آن وجود دارد. با این حال، همان بحران‌هایی که مشارکت‌های استراتژیک اروپا را مختل کرد، به عنوان کاتالیزور برای اتحادیه اروپا برای تجدید نظر و نهادینه کردن چارچوب مشارکت استراتژیک خود عمل کرده است. این تکامل در اسناد استراتژی که مشارکت‌های استراتژیک اتحادیه اروپا را از استراتژی امنیتی اروپا ۲۰۰۳ تا قطب نما استراتژیک ۲۰۲۲ مشخص می‌کند، آشکار است.

در طول سال‌ها، کمیسیون اروپا نقش فعال‌تری در شناسایی بازیگران کلیدی جهانی، هم ایالت‌ها و هم سازمان‌های منطقه‌ای، ایفا کرده است. این به آن‌ها فرصت‌های همکاری در طیف گسترده‌ای از مسائل را ارائه داده است و به طور فزاینده‌ای رویه‌های مهر و موم مشارکت را در قالب توافقنامه‌های استاندارد مشارکت استراتژیک رسمی کرده است.

همکاری مؤثر با شرکای استراتژیک در زمان بحران، کانال‌های ارتباطی و همکاری جدیدی را باز و روابط بلند مدت مؤثرتری ایجاد می‌کند. بحران ژئوپلیتیکی ناشی از حمله روسیه به اوکراین در سال ۲۰۲۲، «مشارکت اتحادیه با شرکای همفکر» را در این زمینه، به ویژه با ایالات متحده و ناتو، تقویت کرده است. این نشان می‌دهد که چگونه مشارکت استراتژیک اتحادیه اروپا به عنوان یک چارچوب سیاست خارجی در حال بلوغ است.

بحران خاورمیانه یک آزمون دیگر برای بازنگری در اثربخشی مشارکت‌های استراتژیک اتحادیه اروپا فراهم می‌کند. مانند جنگ اوکراین، درگیری اسرائیل و حماس در محله نزدیک اتحادیه اروپا در حال وقوع است و پیامد‌های مهمی بر اتحادیه به عنوان یک بازیگر جهانی دارد. این کشور پیامد‌های منطقه‌ای و بین‌المللی گسترده‌تری فراتر از درگیری اصلی اسرائیل و فلسطین دارد زیرا بر آرزو‌های منطقه‌ای ایران، تجارت جهانی که از طریق دریای سرخ جریان دارد و روند عادی‌سازی بین اسرائیل و کشور‌های عربی تأثیر می‌گذارد.

برخلاف سایر مناطق، اتحادیه به طور فعالانه به دنبال مشارکت استراتژیک با دو سازمان منطقه‌ای اتحادیه کشور‌های عربی (LAS) و شورای همکاری خلیج فارس (GCC) است. این با تلاش‌های گذشته اتحادیه اروپا برای تقویت ادغام منطقه‌ای در سطح جهانی و هدف آن برای تقویت نفوذ آن در زمینه‌های سیاسی گسترده‌تر هماهنگ است.

با این حال نه LAS و نه GCC در دسته شرکای همفکر اتحادیه اروپا قرار نمی‌گیرند. این امر آن‌ها را به موارد آزمایشی جالب برای دیدن اینکه اتحادیه اروپا تا چه حد می‌تواند زمینه مشترک برای همکاری بر اساس منافع مشترک با شرکای «غیر همفکر» را در مورد مسائل پیچیده امنیت جهانی پیدا کند، تبدیل می‌کند. سؤال اینجا این است که آیا اتحادیه اروپا می‌تواند با استفاده از مشارکت‌های استراتژیک منطقه‌ای خود به یک بازیگر مؤثر سیاست خارجی جهانی تبدیل شود. ابتکارات با LAS شامل تلاش روز صلح برای صلح خاورمیانه بود که در سپتامبر ۲۰۲۳ برای تقویت‌ایده راه حل دو کشور و جلسات سطح بالا شامل کشور‌های عضو اتحادیه اروپا، وزرای خارجه اسرائیل و فلسطین و LAS راه‌اندازی شد.

به همین ترتیب، بورل در طول بیست و هفتمین جلسه مشترک وزری خود در اکتبر ۲۰۲۳ با شورای همکاری خلیج فارس گرد هم آمد، که منجر به انتشار بیانیه مشترکی شد که بر اهمیت حفظ قوانین بین‌المللی بشردوستانه، متوقف کردن خشونت، حمایت از روندصلح و ترویج کاهش تنش در منطقه تأکید کرد.

همچنین تلاش‌هایی برای نهادینه کردن کانال‌های ارتباطی و هماهنگی تلاش‌های آن‌ها در جریان کمک‌های بشردوستانه انجام شد. این به گفتگوی امنیتی ساختاری اتحادیه اروپا و شورای همکاری خلیج فارس و انجمن سطح بالا در مورد امنیت و همکاری منطقه‌ای در سال ۲۰۲۴ منجر شد. همه این تلاش‌های دیپلماتیک نشان می‌دهد که اتحادیه اروپا، LAS و شورای همکاری خلیج فارس در مجموعه‌ای روشن از اهداف استراتژیک مشترک گرد هم آمدند. این موارد شامل احترام به قوانین بین‌المللی، کاهش وضعیت بشردوستانه در غزه، جلوگیری از گسترش درگیری، تضمین امنیت دریایی، تجاری و نفتی و ترویج راه حل دو کشور است.

اما اینکه آیا این گام‌های مثبت نتایج ملموس را ایجاد می‌کنند، باید دیده شود. یکی از معلولیت‌های اصلی مشارکت‌های استراتژیک اتحادیه اروپا، این مربوط به شرکای خاورمیانه نیز است، اجرای عملی است. عدم تفاهم مشترک بین اتحادیه اروپا و همتایان خاورمیانه‌ای آن در مورد چگونگی دستیابی به آتش بس بین اسرائیل و حماس و چگونگی مقابله با بحران انسانی در غزه وجود دارد.

علاوه بر این، اختلافات داخلی بین نهاد‌های اتحادیه اروپا و کشور‌های عضو آن، موضع سیاست خارجی این بلوک را در مورد بحران پیچیده می‌کند، همانطور که در مجمع عمومی سازمان ملل برای آتش بس و تخصیص کمک به سازمان‌هایی مانند آژانس امداد و کار سازمان ملل برای فلسطین آشکار شد.

به طور کلی، در حالی که مشارکت‌های استراتژیک اتحادیه اروپا کانال‌های گفتگوی ساختاری را تقویت کرده است، اثربخشی آن‌ها در تولید نتایج سیاست ملموس همچنان نامشخص است. پیشرفت با شرکای غیر همفکر می‌تواند به عنوان یک آزمون لکتوس در این زمینه عمل کند. در حالی که اتحادیه اروپا به چالش‌های پیچیده جهانی ادامه می‌دهد، تکامل و اصلاح چارچوب مشارکت استراتژیک آن در شکل دادن نقش آن به عنوان یک بازیگر جهانی در سال‌های آینده بسیار مهم خواهد بود.