انتخابات ایران و روابط این کشور با روسیه

آینده روابط روسیه و ایران یکی از مواردی است که به نتایج انتخابات ریاست جمهوری ایران بستگی دارد. دو حامی اصلی ارتباط نزدیک با روسیه، ابراهیم رئیسی رئیس جمهور و حسین‌امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه سابق ایران بودند که هر دو در سانحه سقوط هلیکوپتر در ماه می‌کشته شدند.
مرگ آن‌ها درست زمانی اتفاق افتاد که دو کشو در حال رایزنی برای نهادینه کردن روابط خود در قالب یک توافقنامه جدید بلندمدت بودند. اینکه آیا رئیس جمهور بعدی به همان اندازه علاقه‌مند به توسعه روابط ایران با روسیه خواهد بود، یک سؤال کلیدی است.
در حال حاضر، بردار فعلی روابط ایران و روسیه بدون تغییر به نظر می‌رسد. هم محمد مخبر، سرپرست ریاست جمهوری و هم علی باقری، سرپرست وزارت امور خارجه درباره ماهیت بلندمدت و استراتژیک روابط دو کشور صحبت می‌کنند.
با این حال، نامزد‌های اصلی رقابت‌های ریاست‌جمهوری همگی بیان داشتند که اولویت‌های آن‌ها رفع تحریم‌ها و بهبود اقتصاد است و به طور خاص در مورد رابطه با روسیه صحبتی نداشتند.
وضعیت روابط روسیه و ایران
روابط نزدیک و جدید ایران و روسیه با اجازه مقام معظم رهبری ایران، آیت الله سید علی خامنه‌ای، در سال 2021-2022 شروع شد. با این حال، حتی این تأیید برای تضمین ادامه روابط با روسیه به مسیری که رئیسی برنامه‌ریزی کرده بود، کافی نیست. ایران نه تنها به روسیه آموزش داد که چگونه تحریم‌ها را دور بزند، بلکه به عنوان ابزاری برای انجام این کار نیز به این کشور کمک کرده است.
برای تضعیف روابط دوجانبه نیازی به تجدید نظر اساسی در روابط نیست. برای تهران کافی است که سرعت همکاری در برخی زمینه‌ها (مانند تأمین تسلیحات یا توسعه کریدور شمال-جنوب) را کاهش دهد تا منافع روسیه دچار آسیب بشود.
در حال حاضر، دستور کار روسیه و ایران بسیار گسترده است. هر دو کشور در حال هماهنگی مواضع و تبادل اطلاعات در مورد تعدادی از موضوعات بین‌المللی از جمله برنامه هسته‌ای ایران، جنگ در سوریه، وضعیت منطقه دریای خزر، روند‌های سیاسی و امنیتی افغانستان، امنیت خلیج فارس و ... هستند. به طور سنتی، ایران به عنوان یک بازیگر مهم در بازار‌های نفت و گاز و کشوری که روسیه در آن اولین نیروگاه هسته‌ای خود را در خاورمیانه می‌ساخت، مورد توجه روسیه بود. در زمینه همکاری‌های نظامی-فنی، ایران پس از حمله برق آسای پوتین در اوکراین، نقش مهم تأمین‌کننده تسلیحات به روسیه را به دست آورد.
ایران پس از سال ۲۰۲۲ به یک بازیگر مهم در برنامه‌های ایجاد کریدور حمل‌ونقل برای دور زدن تحریم‌های روسیه تبدیل شد. در صورتی که منافع رژیم ایجاب کند، حتی مقام معظم رهبری نیز ممکن است رویه خود را در مورد روسیه تغییر دهد.
ایران نه تنها به روسیه آموخته است که چگونه تحریم‌ها را دور بزند، بلکه به عنوان ابزاری برای انجام این کار نیز عمل کرده است. از یک سو، به روسیه مسیر جایگزینی برای اقیانوس هند و آسیا را ارائه می‌دهد و از سوی دیگر، روند واردات موازی آشکار و پنهان برای مسکو را تسهیل کرده است.با این حال، اگر منافع دولت جدید ایجاب کند، حتی رهبر انقلاب نیز ممکن است رویه خود را در مورد روسیه تغییر دهد. حداقل دو عامل وجود دارد که می‌تواند ایشان را به اصلاح در روابط با روسیه ترغیب کند: تحریم‌ها و اقتصاد رو به وخامت کشور.
بحران اقتصادی ایران
هر کسی که در انتخابات ریاست جمهوری ایران پیروز شود با دو مشکل مواجه است: بیرون آوردن اقتصاد از بحران و کاهش فشار خارجی که از طریق تحریم‌ها بر کشور وارد می‌شود. دو نامزد‌ ریاست جمهوری صرف نظر از دیدگاه سیاسی خود، هر دو را به مردم ایران وعده داده اند. تفاوت بین آن‌ها در جزئیات نهفته است.
سعید جلیلی، کاندید اصولگرا می‌گوید که نه تنها باید تحریم‌ها علیه ایران برداشته شود، بلکه باید کشور‌هایی که این تحریم‌ها را اعمال کرده‌اند به توبه وادار کرد. در همین حال، مسعود پزشکیان میانه رو به صراحت از استراتژی «چرخش به شرق» ایران انتقاد کرده و بر گشودن کشور به روی غرب و همچنین کاهش تنش با آمریکا تأکید دارد.
سیاست «چرخش به شرق» تهران تنها فرصت‌های اقتصادی محدودی را فراهم کرده است که برای جبران تأثیر منفی تحریم‌ها کافی نیست. چندین سال پس از اولین اجرای این سیاست، این نقص برای بسیاری آشکار شده است.علاوه بر این، تهدید یک جنگ گسترده در خاورمیانه و اعمال تحریم‌های بیشتر علیه تهران به نفع سیاستمدران ایرانی نیست.
بسیاری از آن‌ها وضعیت نه صلح و نه جنگ را ترجیح می‌دهند که از طریق سطح معینی تنش زدایی با غرب حاصل می‌شود. دهه آینده ممکن است زمانی باشد که قدرت در ایران از رهبر فعلی به جانشین او منتقل شود.برای نخبگان ایرانی مهم است که محیط اجتماعی-اقتصادی باثبات‌تری را در داخل کشور تضمین کنند تا روند جانشینی تا حد امکان روان شود.
هرگونه لغو تحریم‌ها و احیای روابط با غرب، تهران را ملزم به تجدید نظر در روابط خود با روسیه می‌کند. مسکو به وضوح از این موضوع آگاه است. بلافاصله پس از مرگ رئیسی، کرملین تلاش کرد تا بحث در مورد توافق بلندمدت دوجانبه را با تمایل به دیدن نتیجه رقابت‌های ریاست جمهوری در ایران متوقف کند.
احتیاط کرملین قابل درک است. اولاً، یکی از نامزد‌ها علاقه‌مند به همکاری با مسکو نیست. پزشکیان به سبک سنتی میانه رو‌های ایران، با تکیه یکجانبه تهران به همکاری با روسیه و چین مخالف است. او حیله‌گرانه اشاره کرده است که پتانسیل کامل این روابط تنها پس از لغو تحریم‌ها و ایجاد یک سیاست چندجانبه - که مستلزم تماس با غرب است، آشکار می‌شود.
بسیاری از حامیان اردوگاه محافظه کار ممکن است به‌ایده‌های مشابهی پایبند باشند. آن‌ها به این واقعیت استناد می‌کنند که «چرخش به شرق» هیچ نتیجه ملموسی از نظر بهبود وضعیت اقتصادی در ایران نداشته است. برعکس، کمک به مسکو در جنگ اوکراین تنها بار تحریم‌های این کشور را افزایش داده است.
جلیلی، ‌امید چندانی به دوستی صمیمانه با روسیه ندارد. او در سخنرانی‌های خود از برجسته کردن روسیه به عنوان یک بردار خاص در روابط خارجی ایران پرهیز کرده است، در عوض از مسکو فقط در چارچوب «چرخش به شرق» که به عنوان بخشی از گروهی متشکل از چین و هند است، صحبت می‌کند. علاوه بر این، بیانیه اخیر جلیلی به حامیان دوستی صمیمانه ایران و روسیه یادآوری کرد که این روابط منحصراً تحت تأثیر عوامل خارجی و از روی ناچاری ایجاد می‌شود.
علی‌رغم مواضع دو نامزد‌، هرگونه تجدید نظر در روابط ایران و روسیه با در نظر گرفتن فضای سیاست خارجی که در حال حاضر برای نزدیک شدن تهران به مخالفانش مساعد نیست، احتمالاً به کندی رخ خواهد داد. علاوه بر این، همانطور که تجربه قبلی نشان می‌دهد، دولت‌های جدید در تهران به سرعت از چشم‌انداز بهبود روابط با غرب ناامید می‌شوند و به ناچار روی روابط با روسیه تمرکز می‌کنند.
نتیجه این است که اگرچه فرصتی برای بازنگری فوری و عمیق روابط روسیه و ایران وجود ندارد، فرسایش فرمت فعلی در میان مدت کاملاً ممکن است، در صورتی که رئیس جمهور جدید موفق به آغاز روند لغو تحریم‌ها شود.