آیا معارضین سعودی به وعده عفو بن‌سلمان اعتماد خواهند کرد؟

عبدالعزیز بن محمد الهویرینی، رئیس امنیت سازمان امنیت دولتی سعودی، در پیامی به مخالفان حکومت سعودی در خارج از کشور گفت، معارضین اگر هیچ جرمی از قبیل قتل و اختلاس مرتکب نشده باشند، می‌توانند به کشور بازگردند و هیچگونه عقوبت و مجازاتی در انتظار آن‌ها نخواهد بود.

این اظهارات پس از آزادی چندصد زندانی شامل زندانیان سیاسی در هفته‌های پیش انجام شد و بار دیگر موجی از واکنش‌ها را در فضای مجازی عربستان برانگیخت. بدیهی است حساب‌های کاربری داخل سعودی که عمدتا از ارتش سایبری بن‌سلمان به شمار می‌آیند، این اعلام عفو معارضین خارج‌نشین را نشانه رویکرد تسامحی بن‌سلمان توصیف و آن را ادامه گشایش‌های اجتماعی دانسته‌اند.

باید توجه داشت که از زمان روی کار آمدن بن‌سلمان در سال ۲۰۱۷، تعداد معارضین و پناهندگان سیاسی سعودی افزایش قابل توجهی داشته است. تنها در همان سال آغاز ولیعهدی بن‌سلمان، تعداد معارضین جویای پناهندگی کشورهای دیگر، سه برابر شد. این روند در طول دو سال گذشته با سرعت بیشتری ادامه یافت و حتی نظامیان شناخته‌شده‌ و درجه‌داری مانند طارق الزهرانی و رابح العنزی نیز به جرگه مخالفین حکومت پیوستند.

معارضین خارج‌نشین سعودی، نگاه متفاوت و البته منتقدانه‌ای به این اعلام عفو منتقدین دارند. برخی معتقدند که اگر این تصمیم حقیقتا نشان‌دهنده تغییری در وضعیت تعامل دولت با مخالفین است، باید ابتدا فکری به حال افرادی می‌شد که اکنون به دلیل ابراز عقایدشان در زندان به سر می‌برند و هیچ چشم‌اندازی برای آزادی ندارند. برخی از زندانیانی که چندی پیش مشمول آزادی شدند هم با پابند الکترونیک، تحت نظارت هستند. به همین دلیل یک منتقد از خارج از مرزها نمی تواند به این وعده عفو اعتماد داشته باشد، چرا که هنوز تغییری در رفتار نیروهای امنیتی پادشاهی سعودی دیده نمی‌شود.

از سوی دیگر، برخی این تصمیم را دارای هیچ وجه جدیدی نمی‌دانند، چرا که معتقدند این روند از گذشته نیز وجود داشته است؛ بدین شکل که هر منتقد دولت که متعهد شود در امور سیاسی و عمومی دخالت نکرده و اظهار نظری نکند، می‌تواند به کشور باز گردد. بنابراین اظهار عمومی آتچه که پیش از این نیز در جریان بوده، تنها یک نمایش سیاسی و جلب توجه افکار عمومی است.

در همین راستا، برخی از معارضین مانند رابح العنزی که دو سال پیش با وجود درجه سرهنگی از نظام سعودی جدا شده و به صف معارضین پیوسته بود، این فرمان عفو را تصمیمی ریاکارانه و در تناقض با رفتار واقعی آل‌سعود قلمداد کرده‌اند.

آنچه در مصاحبه رئیس سازمان امنیت دولتی سعودی جالب توجه بود، توصیف معارضه خارجی با عنوان «فریب خورده (المغرر بهم)» نوعی تحقیر این افراد را به همراه داشته‌اند. منتقدین سعودی معتقدند اگر بن‌سلمان حقیقتا به دنبال تغییر رویکرد خود و شنیدن صدای منتقدین است، باید زمینه را برای ابراز دیدگاه‌هایشان فراهم می‌کرد، نه اینکه آن‌ها را فریب‌خوردگانی بداند که باید ابراز ندامت کنند.

همین موضوع واکنش تند سعد الفقیه، معارض اسلام‌گرایی ساکن لندن را در پی داشت. او این ادبیات و لحن بیان را به هیچ وجه مناسب ندانست و گفت: کسی که باید طلب عفو کند، خود بن‌سلمان و اعوان و انصار او هستند، نه معارضینی که با مال و جان و تلاش بسیار، برای خدمت به ملت و سرزمینشان هزینه می‌کنند.

صفحه رسانه‌ای خط البلده که از فعالین منتقد آل‌سعود است با اشاره به لحن کلام و کلمات استفاده شده در مصاحبه الهویرنی، مخاطب آن را نه مردم و نه حتی معارضه، بلکه دولت‌های غربی و سازمان‌های حقوق بشری دانسته است؛ سازمان‌ها و دولت‌هایی که پادشاهی سعودی برای سفیدشویی خود در راستای میزبانی از اکسپو ۲۰۳۰ و جام جهانی ۲۰۳۴، به رضایت و حمایت و یا حداقل کاهش انتقاداتشان احتیاج دارد.

از سوی دیگر، عمر الزهرانی، دیگر منتقد آل‌سعود ساکن کانادا، دلیل اصلی این عفو را نه نشانه‌ای دال بر اصلاح سازوکارهای امنیتی و قانونی پادشاهی سعودی، بلکه بیانگر قدرت بالای معارضین و فشار بسیار آنان بر حکومت عنوان کرد. به عقیده او، اکنون معارضین خارج از کشور، در بهترین وضعیت از جهت قدرت مالی، رسانه‌ای و تعداد افراد قرار دارند و همین موضوع، بن‌سلمان و دولتش را به صرافت چاره‌اندیشی انداخته است.